Overseas Employment: Risks Around the Corner-Article-574

 असुरक्षित हुने स्थितिमा वैदेशिक रोजगार

खाडीका देशहरूमा काम गरिरहेका नेपाली कामदारहरूको स्थिति अहिले सुरक्षित देखिए तापनि भोलिका दिनमा के होला भन्न सकिने स्थिति छैन। भोलिका दिनमा ज्यादै असुरक्षित पनि हुन सक्छ। नेपाली कामदारहरू खाडीका देशहरूबाट असुरक्षाको कारण फर्किनुपर्ने स्थिति उत्पन्न हुन पनि सक्छ। धेरै नेपाली युवाहरू एकैपटक नेपाल फर्केमा नेपालमा रोजगारको महासङ्कट उत्पन्न हुन सक्छ। एकातिर नेपालमा रोजगार छैन। अर्कातिर ठूलो सङ्ख्यामा नेपाली युवाहरू खाडीका देशहरूमा उत्पन्न असुरक्षाका कारण नेपाल फर्केमा नेपाली युवाहरूको भविष्य कस्तो होला? नेपालको नै पनि, आर्थिक स्थिति कस्तो होला?

खाडीका देशहरूमा रहेका नेपाली कामदारहरूबारे, उनीहरू नेपाल फर्किने स्थिति आएमा त्यस समस्याको सामना कसरी गर्नेबारे सरकारसँग कुनै किसिमको सोच रहेको देखिएको छैन। योजनाको त कुरा परै जाओस्। अहिले खाडीका देशहरूमा निर्धक्कको शान्ति देखिए तापनि भोलिका दिनमा इजराइल– लेबनान सम्बन्ध खराब भएर वा इजराइल–इरान सम्बन्ध कटु शत्रुतामा बदलिएर यो क्षेत्रमा कुनै पनि बेला घमासान युद्ध हुने ठूलो खतरा छ। र यदि युद्ध भएमा त्यो युद्धले साउदी अरेबिया, कतार, ओमान, बहरेन, युनाइटेट अरब इमिरेट्सजस्ता देशहरूलाई पनि प्रभावित गर्न सक्ने स्थिति छ। यी देशहरूमा नेपालीहरू ठूलो सङ्ख्यामा कार्यरत छन्।

अहिले खाडीका देशहरूमा लगभग १८ लाख नेपाली कार्यरत रहेको अनुमान गरिएको छ। खाडीका देशहरूमा, मुख्यगरी युवाहरू ठूलो सङ्ख्यामा कामदारको रूपमा रहेको विश्वास गरिएको छ। यदि इरान र इजराइल प्रत्यक्षरूपमा आमनेसामाने भएर युद्ध गर्न युद्ध मैदानमा आएमा, खाडीका देशहरू काम गर्नका लगि नेपालीहरूको लगि अति असुरक्षित भएमा र असुरक्षाका कारण नेपालीहरू स्वदेश फर्किनुपर्ने स्थिति भएमा, मुख्यगरी नेपाली युवाहरूको भविष्य कस्तो होला? अहिलेको सरकारले, भविष्यमा आउने सरकारले र प्रत्येक राजनीतिक दलले यस विषयमा गम्भीरतापूर्वक सोच्न आवश्यक छ। यस बारे जनस्तरमा पनि सोच्न आवश्यक छ।

इजराइल– इरान युद्ध नहुन पनि सक्छ र युद्ध कुनै बेला हुन पनि सक्छ। प्रथम विश्वयुद्ध समाप्त भएपछि संसार भरिका मानिसले अब युद्ध हुँदैन भनेका थिए। मानिस युद्धबाट थाकेर शान्तिको पथमा लागेको भनेका थिए। प्रथम विश्व युद्धको हृदयविदारक दृश्य देखेका व्यक्तिहरूले अब कहिले पनि युद्ध हुँदैन भनी ठोकुवा गरेका थिए। र त्यो ठोकुवामाथि धेरैले विश्वास पनि गरेका थिए। तर धेरैको त्यो विश्वासमा घात भयो। दोस्रो विश्वयुद्ध भयो। दोस्रो विश्वयुद्धले झन् धेरै जनधनको क्षति गर्यो। करीब ४ करोड व्यक्तिको ज्यान लियो।

अब युद्ध हुन सक्ने वा नसक्ने सम्भावनाबारे चर्चा गरौं। फिलिस्तिनी क्षेत्रभित्र रहेर इरानको लगि इजराइलसँग परोक्ष युद्ध गरिरहेको लडाकू सङ्गठन ‘हमास’ र लेबेनानभित्र रहेर इरानको लागि परोक्ष युद्ध गरिरहेको लडाकू सङ्गठन ‘हेजबुल्लाह’, यी दुवै इजराइल विरोधी सङ्गठनलाई सधैंका लागि समाप्त नपारेसम्म, पुनः कहिले उठ्न नसक्नेगरी धूलो नपारेसम्म युद्ध जारी राख्ने घोषण इजराइलले गरेको छ। अर्कातिर हमास र हेजबुल्लाहलाई निरन्तर सहयोग गर्न इरान कटिबद्ध छ। हेजबुल्लाह र हमासप्रति आफ्नो पूर्ण समर्थन रहेको प्रदर्शन गर्न इरानले केही दिन पहिले मात्र करीब २०० मिसाइल इजराइलको विभिन्न स्थानहरूमा प्रहार गरेको थियो। अक्टोबर १, २०२४ मा इरानले प्रहार गरेको ती बेलेस्टिक मिसाइलहरूले इजराइलमा ठूलो जनधनको क्षति नगराए पनि हेजबुल्लाह र हमासप्रति आफ्नो पूर्ण समर्थन रहेको प्रस्ट पारेको थियो। यी दुर्ई सङ्गठनमाथि इजराइल खनिएमा चुप लागेर नबस्ने र इजराइलमाथि प्रत्याकरण गर्ने भनी प्रस्ट पारेको थियो। इरान, हेजबुल्लाह र हमासलाई प्रयोग गरेर मध्यपूर्वको महाशक्ति हुने उद्देश्य राख्दछ र त्यस उद्देश्य पूर्तिका लागि सके इजराइललाई समाप्त पार्ने, नसके इजराइललाई निरन्तर कमजोर पार्ने रणनीतिमा इरान रहेको छ। फिलिस्तिनी र इजराइल युद्धले आफूलाई कुनै ठूलो आर्थिक र सुरक्षा क्षति नपुग्ने देखेर इरान इजराइल–फिलिस्तिनी युद्ध समाप्त नहोस् भन्ने चाहन्छ। निरन्तर जारी रहोस् भन्ने चाहन्छ।

इजराइलको पछाडि ढाल बनेर अमेरिका उभिएको छ। अमेरिका मात्र होइन, युरोपियन युनियनका सदस्य राष्ट्रलगायत संसारका अन्य शक्तिशाली राष्ट्रहरू पनि इजराइलाई सामरिक र आर्थिक सहयोग गर्न तयार छन्। बाह्य सहयोगले गर्दा इजराइल कुनै पनि किसिमले, समारिक र आर्थिकरूपमा कमजोर देखिएको छैन। इजराइल आफैं पनि शक्तिशाली राष्ट्र हो। हात हतियारले सुसज्जित राष्ट्र हो।

एकातिर युक्रेनसँग निरन्तर युद्ध गरेको कारण रूस केही कमजोर हुन पुगेको छ। र यस्तो बेलामा उसलाई कुनै भरपर्दा सहयोगीको खाँचो छ। अर्कोतिर इराजइललाई तह लगाउन इरानलाई थप शक्तिको आवश्यकता छ। र त्यो थप शक्ति रूसबाट प्राप्त हुने कुरामा इरान ढुक्क छ। यसरी रूसको अगुवाइमा इरानसहित क्युबा, भनेजुएला, उत्तर कोरियाजस्ता देशहरूको एउटा बलियो खेमा निर्माण भएको छ। उत्तर कोरियाले रूसको पक्षमा युक्रेनसँग युद्ध गर्न आफ्ना हजारौ सैनिक रूस पठाएको खबर केही दिन पहिले मात्र प्रकाशित भएको थियो।

विश्व अहिले दुर्ई खेमामा विभाजित रहेको स्थितिमा इजराइल र इरानबीच प्रत्यक्ष युद्ध हुन सक्ने, त्यो युद्धले खाडीका देशहरू प्रभावित हुने, खाडीका देशहरू प्रभावित भएको कारणले कार्यस्थल अति जोखिमपूर्ण भएको भन्दै लाखौंको सङ्ख्यामा नेपाली कामदारहरू खाडी मुलुकहरूबाट नेपाल फर्किने सम्भावनालाई नकार्न सकिंदैन। अहिले इजराइल र इरानको सम्बन्ध कटुतापूर्ण रहेको र भोलिका दिनमा झनै अति शत्रुतापूर्ण हुन सक्ने देखिएकोले, खाडीका देशहरू नेपाली कामदारहरूका लागि सुरक्षित हुनेछ भनी ठोकुवा गर्न सकिंदैन।

अक्टोबर ७, २०२३ का दिन हमासका लडाकूहरूले इजराइलभित्र प्रवेश गरेर सयौंको सङ्ख्यामा इजराइलीलगायत विदेशीहरूको हत्या गरेका थिए। सयौंलाई बन्दी पनि बनाएका थिए। हमासको त्यो कारबाईमा इजराइलमा रहेका केही (दशभन्दा बढी) नेपाली कामदारहरू पनि मारिएका थिए। केही नेपाली कामदारहरू उनीहरूद्वारा बन्दी पनि बनाइएका थिए। बन्दी बनाइएका नेपाली कामदारहरू हालसम्म हमासको कब्जाबाट छुटेका छैनन्।

इजराइल–फिलिस्तिन युद्धका कारण भोलिका दिनमा, खाडीका देशहरूमा काम गर्न असुरक्षित रहेको भन्दै ठूलो सङ्ख्यामा नेपाली कामदारहरू स्वदेश फर्के के गर्ने? यो प्रश्नको उत्तर सम्बन्धित पक्षले तत्काल खोज्न आवश्यक छ। नेपाल फर्केका कामदारहरूलाई नेपालमा कसरी रोजगार उपलब्ध गराउनेबारे एउटा रणनीति तयार गर्न आवश्यक छ। एउटा लघुकालीन र एक दीर्घकालीन योजना निर्माण गर्न आवश्यक छ।

यो समस्यालाई केवल सङ्घीय सरकारको समस्या मानेर प्रादेशिक र स्थानीय सरकार चुप लागेर बस्नु ठूलो भूल हुनेछ। स्वदेश फर्केका नेपाली कामदारहरूलाई स्थानीयस्तरमा कसरी रोजगार दिने भन्नेबारे प्रादेशिक र स्थानीय सरकारहरूले पनि गम्भीरतापूर्वक सोच्न आवश्यक छ।

सबैभन्दा ठूलो कुरा त आफ्ना देशका नागरिकलाई स्वदेशमा नै रोजगार उपलब्ध गराउनु उत्तम हो। रोजगारको लागि विदेश जाने पर्ने बाध्यता अन्त्य हुनु हो  आशा गरौं, यो समस्यालाई सबै तहका सरकारहरूले गम्भीरतापूर्वक लिनेछन्।

Bishwa Raj Adhikari

akoutilya@gmail.com

Published in Prateekdaily on Friday, October 25, 2024

https://eprateekdaily.com/2024/10/24/75924/

Can This Coalition Bring Political Stability in Nepal?-Article- 573

आर्थिक विकासका लगि यो गठबन्धनले स्थिर सरकार दिनेछ?

।स्थिर सरकार र राष्ट्रिय आर्थिक विकासबीच गहिरो सम्बन्ध हुन्छ। निर्माण भएको सरकार स्थिर भयो र त्यो सरकारले आप्mनो कार्यकालभरि काम गर्न पायो भने राष्ट्रिय आर्थिक विकासको गतिले तीव्रता पाउँछ। विनागतिरोध राज्य संयन्त्रहरूले कार्य गर्न पाउँछन्। जवाफदेहितामा वृद्धि हुन्छ। सुम्पिएको कार्य ढिलो गर्ने व्यक्ति वा निकायहरूलाई त्यस्तो ढिलाइबाट उत्पन्न भएको कुप्रभाव वा क्षतिका लागि जिम्मेवार तुल्याएर दण्डित गर्न सकिन्छ। स्थिर सरकार भयो भने योजनाहरू तयार गर्न सजिलो हुन्छ। निर्माण गरिएका योजनाहरू सम्पन्न गर्ने रणनीति तयार पार्न र ती रणनीतिहरू कार्यान्वयन गर्न सजिलो हुन्छ।

साना योजनाहरू सम्पन्न गर्न एक वर्ष लाग्छ भने ठूला योजनाहरू सम्पन्न गर्न पाँच वर्षभन्दा बढी लाग्न सक्छ। जुन सरकारले योजनाहरू तयार पारेको हो सोही सरकारले ती साना र ठूला योजनाहरू सम्पन्न गर्न कुनै पनि गठित सरकारले आफ्नो कार्यकालभरि काम गर्न पाउनुपर्छ।

योजना जुन सरकारले निर्माण गरेको हो, त्यो सरकारलाई उक्त योजनाप्रति चासो हुन्छ। त्यो सरकारले योजना सम्पन्नताको श्रेयता पाउने हुनाले सो सरकार सो योजना सम्पन्न गर्न उत्प्रेरित पनि हुन्छ। साथै उक्त योजना कुशलतापूर्वक सम्पन्न गर्ने दायित्व पनि सोही सरकारको हुन्छ।

तर नेपालमा भएको छ ठीक उल्टो। हाम्रो देशमा सरकार स्थिर हुन सकेको छैन। २०४६ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि जति पनि सरकारहरू निर्माण भए, शीघ्र पतन भए। २०४६ सालपछि गठित कुनै पनि सरकारले आफ्नो कार्यकालभरि काम गर्न पाएको। यो अति छैन दुःखद एवं लज्जास्पद कुरा हो। देशका सम्पूर्ण राजनीतिक दल एवं नेताहरूले लज्याबोध गर्नुपर्ने कुरा हो।

राजनीतिक दलहरूको स्वार्थ र नेताहरूको कुर्सी एवं शक्ति मोहले गर्दा नेपालको राजनीति स्थिर हुन सकेको छैन। नेपालको राजनीति स्थिर हुन नसकेकोले देशको आर्थिक विकासको गति सुस्त हुन पुगेको छ। सरकार अस्थिर भएर नै हाम्रो राष्ट्रिय आर्थिक विकासको गति सुस्त हुन पुगेको हो। सरकारहरूले पूर्णकाल काम गर्न नपाएर नै हाम्रो राष्ट्रिय आर्थिक विकासको गति सुस्त हुन पुगेको हो।

नेपालले स्थिर सरकार पाउन नसक्नुको प्रमुख कारण के होला? वर्तमान संविधानमा मुख्यगरी, निर्वाचनसम्बन्धी गरिएको व्यवस्थामा, अति नै त्रुटि भएको हुनाले नेपालले स्थिर सरकार पाउन नसकेको हो। यस्तो भन्नेहरूको सङ्ख्या धेरै छ।

सरकार स्थिर हुन नसक्नुको मुख्य कारण संवैधानिक व्यवस्थामा गम्भीर त्रुटिहरू हुनु हो। तर गठित सरकार स्थिर हुन नसक्नुको यो (संवैधानिक व्यवस्था) कारण महत्वपूर्ण भने होइन। महत्वपूर्ण कारण भनेको नेताहरू नेपालको विकासप्रति, नेपालको अर्थ व्यवस्थाप्रति र नेपाली जनताप्रति इमानदार नहुनु हो। नेताहरूको स्वार्थी प्रवृत्तिले गर्दा देशले स्थिर सरकार पाउन नसकेको हो। 

२०४६ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि नेताहरूको इमानदारीमा ठूलो विचलन आयो। प्रजातन्त्रको पुनर्बहालीपछि उदाएका प्रजातान्त्रिक नेताहरूमा अति इमानदारी होला भनी ठूलो विश्वास गरिएको थियो। तर विपरीत भयो। प्रजातान्त्रिक नेताहरूले देश र जनताको हित देख्नुभन्दा उनीहरूले आफ्न मात्र हित देख्न थाले। शक्ति र सत्ता मात्र देख्न थाले। शक्ति र सत्ताको लागि उनीहरू जे पनि गर्न तयार भए। तत्कालीन राजनीतिक दल, नेकपा माओवादीले त राज्यविरुद्ध सरकार, प्रहरी र सेनाविरुद्ध हतियार नै उठायो।

देशमा लोकतन्त्र पुनर्बहाली भइसकेको स्थितिमा पनि, आफ्नो चाहना अनुसारको व्यवस्था ल्याउन वा खास किसिमको राजनीतिक व्यवस्था लागू गर्न माओवादी नेताहरूले आफ्ना कार्यकर्ताहरूलाई राज्यका सुरक्षा निकायहरूसँग युद्ध गर्न पठाउनु आवश्यक थिएन। राज्यका सुरक्षकर्मी र आफ्नो पक्षका अनेक लडाकूहरूगरी ठूलो सङ्ख्यामा व्यक्तिहरूको हत्या गराउन आवश्यक थिएन। देशमा प्रजातन्त्र आइसकेको थियो। प्रजातन्त्रविरुद्ध हतियार उठाउनु गलत थियो।

नेपालमा राजनीतिक व्यवस्था परिवर्तन गर्न माओवादीहरूले अनावश्यक सङ्घर्ष गरे। त्यस्तो गरेर ठूलो भूल गरे। अर्कोतिर, नेकपा एमाले, नेपाली काङ्ग्रेस (नेका) जस्ता दलहरू पनि देश र जनताप्रति उत्तरदायी हुन सकेनन्। शक्ति हातमा लिनु र आफ्नो नेतृत्वमा सरकार निर्माण गर्नु मात्र यी दुर्ई दलहरूको एक मात्र लक्ष्य बन्यो। अर्जुन दृष्टि बन्यो। देशको आर्थिक विकासको लागि यी दुर्ई दल मिलेर अगाडि बढ्नुपर्ने थियो, तर त्यस्तो भएन। यी दुर्ई दल जहिले पनि एक अर्कासँग सङ्घर्षको स्थितिमा रहे। एक दलले अर्काे दलको खुट्टा तान्ने स्थितिमा रहे। एमालेले गठन गरेको सरकार पतन गराउन नेकाले आप्mनो स्रोत, साधन र ऊर्जा खर्च गर्यो भने नेकाले गठन गरेको सरकार पतन गराउन एमालले आफ्नो स्रोत, साधन र ऊर्जा खर्च गर्यो। परिणम के भयो भने यी दलहरू आकारमा ठूला भए तापनि यी दलहरूले गठन गरेका सरकारहरूले दीर्घ जीवन पाउन सकेनन्। 

एमाले र नेकाबीच चल्ने अर्थहीन द्वन्द्वको फाइदा साना दलहरूले उठाए। विशेषगरी माओवादी केन्द्रले बढी फाइदा उठायो। यी दुर्ई दलहरूको द्वन्द्वले गर्दा माओवादी पटकपटक शक्तिशाली भयो। आफ्नो नेतृत्वमा सरकार गठनसमेत गर्यो। यदि नेका र एमाले मिलेको भए, जुन अहिले भएको छ, माओवादी दल फर्सीको आकारबाट केराउको आकारमा पुगिसकेको हुन्थ्यो।

नेपालमा सरकार स्थिर हुन नसक्नुको प्रमुख कारण नै नेताहरूमा इमानदारीको ठूलो सङ्कट देखिनु हो। यदि नेताहरू जनता र देशप्रति जिम्मेवार भएका भए, देशको आर्थिक विकासका लागि नेताहरूले मिलेर कार्य गरेका भए, नेपालमा अहिले उच्च स्तरको आर्थिक विकास भएको हुन्थ्यो। युवाहरू यसरी चराको झुन्डझैं, रोजगारका लागि विदेशको आकाशतिर उड्नुपर्ने थिएन।

राष्ट्रलाई स्थिर सरकार दिन होस् वा आफ्नै स्वार्थका कारण होस्, अहिले एमाले र नेका मिलेर काम गर्न तयार भएका छन्। सत्ता साझेदारी गर्न यी दुर्ई दलहरूबीच सहमति भएको छस सम्झौता भएको छ। आफ्नो स्वार्थ वा देशको हित, जुनसुकै कारणले, यी दुर्ई दलहरू मिलेर अगाडि बढ्नुको विकल्प थिएन। यी दुर्ई दलहरूको अगुवाइमा यसरी नै कलह भएको भए, सरकार झन्झन् अस्थिर भएको भए, देशको आर्थिक विकासको गति झनै सुस्त हुन्थ्यो। जनतामा भएको निराशाले सीमा पार गर्ने थियो। जनता यी दुर्ई दललगायत अन्य दलविरुद्ध सडकमा आउन बाध्य हुनुपर्थ्यो। देशमा गृहयुद्धको वातावरण निर्माण हुन्थ्यो।

जुनसुकै कारणले नेका र एमालेलाई एक अर्काको नजीक ल्याएको भए तापनि अब यी दुवै दलले यो अवसर (नेका र एमाले अर्काको नजीक भएको स्थिति र उनीहरूबीच पालैपालो सरकार चलाउने भनी भएको सहमति) लाई देश र जनताको हितमा उपयोग गर्नुपर्छ। यी दुर्ई दलहरूको सहकार्यले देशलाई स्थिर सरकार दिएर आर्थिक विकासको लहर ल्याउनुपर्छ। इतिहासले दिएको यो अवसरलाई नेका र एमालेका सत्ता लोलुप नेताहरूले महŒव नदिने हो र शक्ति र सत्ता सङ्घर्षमा पूर्ववत् लागि नै रहने हो, यी दुई दल मिलेर कार्य नगर्ने हो भने जनता यी दुर्ई दलविरुद्ध निश्चितरूपमा सडकमा आउने छ। यस अर्थमा भन्ने हो भने स्वेच्छाले होस् वा बाध्यताले होस्, नेका र एमालले मिलेर कार्य गर्नुको अब विकल्प छैन। यी दुर्ई दलबीच सहमति हुनुको अर्का विकल्प छैन।

मुख्यगरी नेका र एमालेबीच भएको शक्ति सङ्घर्षको कारणले नै देशले स्थिर सरकार पाउन नसकेको हो। यी दलका नेताहरू जनता र देशप्रति इमानदार नभएर देशले स्थिर सरकार पाउन नसकेको हो। यी दुर्ई दलहरूले राष्ट्रको आर्थिक विकासको लागि मिलेर कार्य गर्नुपर्छ। अब पनि यी दुर्ई दल नमिल्ने हो र देशको आर्थिक विकास झन्झन् जर्जर हुने हो भने यी दुर्ई दलका कार्यकर्ता एवं समर्थकहरू यी दलका नेताहरूविरुद्ध सडकमा आउने छन्।

नेपाल अति गरीब भइसक्यो। नेपालको गरीबले अब थप राजनीतिक अस्थिरता खेप्न सक्तैन। र अर्का र अति महत्वपूर्ण कुरा, कुनै पनि समस्याले आफ्नो समाधान आफैं पनि खोज्छ। वर्तमान राजनीतिक दलहरू र वर्तमान व्यवस्थाले देशलाई आर्थिक प्रगति, शान्ति र स्थिरता दिन सकेनन् भने जनताले आर्थिक प्रगति, शान्ति र स्थिरताको लगि अन्य व्यवस्था र राजनीतिक दल खोज्न सक्छ।

विश्वराज अधिकारी

akoutilya@gmail.com

प्रतीक दैनिकमा प्रकाशित: Friday, October 18, 2024

https://eprateekdaily.com/2024/10/18/75590/

 

Why is Business Very Important? Article - 572

किन महत्वपूर्ण छ व्यापार?

यो वैश्य युग हो। यो युगमा सर्वाधिक महत्वपूर्ण कार्य केही छ भने त्यो व्यापार हो। यो युगमा व्यापार नहुने हो भने समाज अस्थिर हुन पुग्छ। व्यापार नहुने हो भने मानिसलाई बाँच्न पनि कठिन हुन्छ। कृषि वा आत्मनिर्भरताको युग हामीले पूर्णरूपेण परित्याग गरिसकेको र अति निर्भरताको युग, व्यापार युगमा बाँचिरहेकोले व्यापारको अनुपस्थितिमा अहिले बाँच्न असम्भव हुने स्थिति सृजना भएको छ।

अहिले हामी बहुसङ्ख्यक मानिस केवल श्रम उत्पादन गर्छौ। अन्न, फलफूल, सागपातसम्म उत्पादन गर्देनौं। केवल श्रम उत्पादन गर्छौ र त्यही श्रम बिक्री गरेर आवश्यक पर्ने गाँस, वास र कपाससँग सम्बन्धित सम्पूर्ण सामग्री बजारबाट खरीद गर्छौं। कस्तो अचम्म १ केवल एक वस्तु (श्रम) उत्पादन गर्छौ र त्यो बिक्री गरेर सहस्र वस्तु खरीद गर्छौं। श्रमबाहेक हामी केही उत्पादन गर्दैनौं।

यस विषयमा मैले पटक–पटक चर्चा गरिसकेको छु। यो नौलो विषय भने होइन। नौलो विषय नभए तापनि पुनः पुनः दोह¥याउने र स्मरण गराउने विषय भने अवश्य हो। हाम्रो देश र समाजको सन्दर्भमा त यो नित्य स्मरण गराउनुपर्ने विषय बन्न पुगेको छ।

हामीले श्रम मात्र उत्पादन गर्छौं। र त्यो श्रम बिक्री गर्न हामीलाई बजार चाहिन्छ। हामीलाई व्यापार (बजार) चाहिन्छ। अनिवार्यरूपमा चाहिन्छ। हाम्रो श्रम खरीद गरिदिने बजार नहुने हो भने, व्यापार नहुने हो भने, हामी भोकै बस्नुपर्ने स्थिति हुन्छ। यो कारणले गर्दा अहिलेको यो वैश्य युगमा व्यापार मानव सभ्यताको लगि अति महत्वपूर्ण हुन पुगेको छ। बाँच्नका लागि रक्तसञ्चार आवश्यक भएझैं दुई छाक खान पाउने स्थिति हुनका लागि व्यापार आवश्यक हुन पुगेको छ।

नेपालमा हामीले श्रम बेच्न नपाएर भारत लगायत खाडीका अनेक देशमा नेपाली युवाहरू श्रम बिक्री गर्न पुगेको हामीले भोगेको कुरा हो।

व्यक्ति धनी हुन, परिवार धनी हुन, समाज धनी हुन र समग्रमा राष्ट्र नै धनी हुन व्यापार एउटा महत्वपूर्ण आवश्यकीय तत्व हुन पुगेको छ। जुन देशमा जति बढी व्यापार हुन्छ, त्यो देश त्यति नै बढी धनी हुन्छ। अमेरिका, चीन, फ्रान्स, जर्मनीजस्ता धनी राष्ट्रहरू व्यापारले गर्दा नै धनी भएका हुन्।

व्यापार हाम्रो जीवनको अति नै महत्वपूर्ण तत्व (कार्य) हुन पुगेकोले यसलाई समाज र राष्ट्रले अति महत्व दिन आवश्यक हुन पुगेको छ। कुनै राष्ट्रले व्यापारलाई महत्व दिएन भने त्यो राष्ट्र गरीब हुन्छ नै। साथै देशवासी पनि गरीब भएर उनीहरूको जीवन कठिन हुन पुग्छ। उदाहरणका लागि अफगानिस्तालाई लिन सकिन्छ। 

हाम्रो जीवन सरल पार्न व्यापारको भूमिका जति महत्वपूर्ण छ त्योभन्दा बढी महत्वपूर्ण भूमिका व्यापारीहरूको हुन्छ। व्यापारीहरूले व्यापार सृजना गर्ने, सञ्चालन गर्ने र सफल पार्ने हुनाले व्यापारको विकास गर्न व्यापारीहरूले अति महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका हुन्छन्। व्यापारीहरूले व्यापार गरेको कारणले वा खरीद–बिक्री भएको कारणले वा उत्पादन र वितरण भएको कारणले नै समाजमा रोजगार सृजना हुन्छ। रोजगार सृजना भएपछि नै व्यक्तिहरूले जागीर पाउँछन्। अनि रोजगार (काम) पाएपछि मात्र कुनै व्यक्ति आफ्नो एवं परिवारको भरण पोषण गर्न सक्षम हुन्छ। कुनै पनि व्यक्तिलाई नियमित आम्दानी प्राप्त गर्ने अवसर व्यापारले नै सृजना गरिदिन्छ। अर्कोतिर व्यापार, व्यापारीहरूको क्रियाकलापबाट सञ्चालित हुन्छ। यस अर्थमा व्यापारीहरू मौरी हुन् जसले मह (रोजगार) सृजना गर्छन्।

हाम्रो देशमा व्यापारी र व्यापार दुवैले महत्व पाएको देखिंदैन। हाम्रो समाजमा, बहुसङ्ख्यकले, व्यापारलाई एक प्रकारको ठगी मान्दछन् भने व्यापारीहरूलाई ठगी गर्ने व्यक्तिहरूको रूपमा हेर्छन्। हाम्रो समाजमा वामपन्थीहरूको बलियो प्रभाव रहेकोले समाजले व्यापारीहरूलाई शोषक र सामन्तको रूपमा हे¥यो र अहिले पनि हेर्दछ।

विगतमा, नेपालका वामपन्थी नेताहरूले व्यापारीहरूलाई वर्गीय शत्रू समेत भन्न बाँकी राखेनन्। व्यापारीहरूलाई दलालको संज्ञासमेत पनि दिए। कतिपय नेताहरूले आफ्ना कार्यकर्ता एवं समर्थकहरूलाई व्यापारीहरूको हत्यासमेत गर्न लगाए। जुन समाजले व्यापारीलाई वर्गीय शत्रुको रूपमा हेर्छ, जुन देशका नेताहरू व्यापारीहरूलाई दलालको संज्ञा दिन्छन्, त्यो देशमा कसरी व्यापारको विकास हुन्छ? कसरी अनेक रोजगार सृजना हुन्छ? कसरी लाखौं व्यक्तिको हातमा आम्दानी पर्ने परिस्थिति बन्छ?

हाम्रो देश गरीब हुने अनेक कारण छन्। व्यापारीहरूलाई हेर्ने हाम्रो दृष्टिकोण र नेपाली समाजमा वामपन्थीहरूको गहिरो प्रभावस यी दुई कुरालाई हामी गरीब हुनुको महत्वपूर्ण कारक मान्न सक्छौं। हाम्रो समाज व्यापारीहरू प्रति अति अनुदार समाज हो। हाम्रो समाजले व्यापारी उत्पादन एवं तिनको संरक्षण गर्न जोड दिंदैन। बरु व्यापारीहरूलाई वर्गीय शत्रु देख्छ। शोषक मान्छ।

राणा–शासनकालदेखि नै हाम्रो समाजमा वामपन्थीहरूको बलियो प्रभाव रहँदै आएको छ। अहिले पनि हाम्रो समाजमा वामपन्थी विचारको ठूलो प्रभाव छ। हाम्रो देशमा, अहिले पनि, गरीबहरूले वामपन्थी विचार र वामपन्थी नेताहरूलाई आफ्नो मुक्तिदाता वा गरीबीबाट मुक्त गरिदिने अन्तिम भरोसाको रूपमा देख्छन्। तर भएको छ उल्टो। नेपालका वामपन्थी नेताहरूले गरीबहरूको मनोविज्ञान (वामपन्थी विचार एवं वामपन्थी नेताहरूले गरीबीबाट मुक्ति दिने) को शोषण गरेका छन्। हाम्रो गरीबीको केवल उपयोग गरेका छन्। नेपालको गरीबी निवारणमा वामपन्थी विचार र वामपन्थी नेताहरूले कुनै पनि किसिमको भूमिका निर्वाह गरेका छैनन्। उल्टो गरीब नेपालीहरूलाई झनै गरीब बनाउने काम गरेका छन्। अनेक किसिमका आन्दोलन गरेर, गरीबहरूलाई व्यापारीहरूको विरुद्ध उपयोग गरेर, गरीबहरूलाई झनै गरीब बनाउने काम गरेका छन्। 

हाम्रो राष्ट्रिय गरीबीले त झन् वामपन्थी विचारधारा हुर्काउन मलजल गरेको छ। वामपन्थी नेताहरूले जहिले पनि आफ्नो फाइदाका लागि गरीबहरूलाई उचाले। व्यापारी र धनीहरू, गरीबका शत्रु हुन् भनेर झुक्याए। त्यसैले समाजमा वामपन्थी विचारको प्रभाव रहेसम्म, वामपन्थीहरूले हाम्रो गरीबीको उपयोगमात्र गरेसम्म, नेपालमा गरीबी निवारण सम्भव देखिंदैन। नेपालले गरीबीबाट मुक्ति पाउने आशा गर्न सकिंदैन।

हामी सबैले राम्ररी के बुझ्न आवश्यक छ भने वामपन्थी विचार र गरीबीबीच कुनै साइनो छैन। वामपन्थी विचार वा वामपन्थी सरकारले कुनै पनि किसिमले गरीबी निवरण गर्न सक्तैन। गरीबहरूको जीवन सरल तुल्याउन सक्तैन। उदार अर्थ व्यवस्थाद्वारा मात्र राष्ट्रिय गरीबी कम पार्न सकिन्छ। राष्ट्रलाई धनी पार्न सकिन्छ। समाजवादी वा साम्यवादी अर्थ व्यवस्था परित्याग गर्नुको अर्को विकल्प छैन।

देशमा गरीबी कम गर्न व्यापारलाई महत्व दिन आवश्यक छ। व्यापारीहरू उत्पादन गर्छन्। त्यसैले व्यापारीहरूलाई प्रोत्साहित गर्न आवश्यक छ।

 विश्वराज अधिकारी

akoutilya@gmail.com

प्रतीक दैनिकमा प्रकाशित: Friday, October 4, 2024

https://eprateekdaily.com/2024/10/04/75663/

Why and How Businesses Fail? Article-571

 किन हुन्छन् व्यापारी असफल?

हामीकहाँ व्यापारीहरू व्यवसायमा असफल भएको, सहकारी, बैंक वा वित्तीय संस्थाहरूबाट जनताको पैसा लिएर कुनै व्यापारी भागेको तथा ऋणीले ऋण लिएर कर्जादातालाई ऋण भुक्तान नगरेको जस्ता खबरहरू निकै पढ्न पाइन्छ । समाचार माध्यमहरूले पनि यस्ता खबरहरू निकै महत्वका साथ प्रकाशन वा प्रसारण गरेको पाइन्छ।

यस किसिमका समाचारहरू प्रकाशन वा प्रसारण गरेर, चर्को बहस गरेर, कसैको ऋण लिएर भाग्ने व्यापारीहरूको आलोचना गरेर, उनीहरूलाई ठग भनेर, अपराधी ठहर गरेर मात्र यो समस्या समाधान हुँदैन। यी कुराहरू गरेर मात्र यो समस्या समाधान हुँदैन। यो समस्या समाधान गर्नका लागि हामीले हाम्रो समाजको मनोविज्ञान, शिक्षा नीति, सरकारको नीति, संस्कृति, परम्परा आदिको बुझ्न र तिनको गम्भीरतापूर्वक अध्ययन गरी निराकरणका प्रभावकारी उपायहरू खोज्न आवश्यक छ।

सहकारी संस्था, वित्तीय संस्था वा बैंकबाट कुनै व्यवसाय वा व्यापार गर्छु भनी ऋण लिने सबै बेइमान वा खराब नियतका हुँदैनन्। लगभग पाँच प्रतिशत जति ऋणी वा कुनै व्यवसाय वा व्यापार गर्छु भनी ऋण लिने व्यक्ति खराब नियतका हुन सक्छन्। जानीजानी सुनियोजित किसिमले त्यस्ता खराब नियत भएका व्यक्तिहरूले बैंक, वित्तीय संस्था वा सहकारी संस्था डुबाउने नियतका साथ ऋण लिएका हुन्छन्। उनीहरूको नियतमा नै खोट हुन्छ। उनीहरू व्यापार गरेर पैसा कमाउन होइन, निक्षेपकर्ताहरूको पैसा खाने किसिमबाट ऋणी बनेका हुन्छन्। तर बाँकी नब्बे प्रतिशत ऋणीहरू असल नियतका साथ, मनमा कुनै खोट नराखेर बैंक वा वित्तीय संस्थाहरू समक्ष ऋण लिन पुगेका हुन्छन्, ऋणी बनेका हुन्छन्। यस्ता ऋणीहरूको नियत आफूले लिएको ऋण भुक्तान गर्ने रहेको हुन्छ तर उनीहरू कुनै कारणले गर्दा व्यवसायमा असफल हुन्छन् र ऋण दिन असर्मथ हुन्छन्। बेइमानहरूको श्रेणीमा दर्ज हुन पुग्छन्। यथार्थमा उनीहरू बेइमान हुँदैनन्। परिस्थिति (व्यापारिक असफलता) ले उनीहरूलाई बेइमान बनाइदिन्छ।

अर्कोतिर ठगी गर्ने उद्देश्यले ऋण लिएर ऋण नतिर्ने र व्यवसाय गर्छु भनेर ऋण लिएको तर परिस्थिति (व्यापारिक असफलता) ले गर्दा ऋण तिर्न नसक्ने स्थितिमा पुगेको व्यक्तिलाई बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले हेर्ने दृष्टिकोण समान छ। समाजले समेत पनि यी दुवैथरीलाई समान किसिमले हेर्छ। समान किसिमले व्यवहार गर्छ। त्यति मात्र होइन, हाम्रो कानूनले पनि यी दुवैथरीलाई समान किसिमले हेर्छ। यथार्थमा यी दुई अलग प्रवृत्ति र परिवेशका व्यक्तिहरू हुन्। पहिलो किसिमको व्यक्ति ठग हो भने अर्को किसिमको व्यक्ति परिस्थितद्वारा लाचार बनाइएको हो। यथार्थमा दोस्रो किसमको व्यक्ति ठग होइन, एक सङ्घर्षशील व्यक्ति हो। केही गरौं भनेर व्यापारमा आएको व्यक्ति हो।

किन हुन्छन् व्यापारी वा व्यवसायीहरू असफल? कुनै पनि व्यापारी वा व्यवसायीलाई व्यापारमा असफल तुल्याउने अनेक कारणहरू छन्। अनिश्चित व्यापारिक वातावरणस जस्तै–पेन्डेमिक, गृहयुद्ध, युद्ध, सरकारी नीतिमा परिवर्तन, राष्ट्रिय वा अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक मन्दीजन्य खास स्थितिले कुनै व्यापारीको व्यापार असफल पार्न सक्छ। त्यस्ता तत्वहरूलाई नियन्त्रण गर्न सकिंदैन तर पनि सरकारले राम्रो नियम, कानूनको व्यवस्था गरिदिएर त्यस्ता तत्वहरूबाट उत्पन्न कुअसर कम पार्न सहयोगी भूमिका निर्वाह गर्न सक्छ।

यस आलेखमा भने केही त्यस्ता उपायबारे चर्चा गरिने छ जसको प्रयोग गरेर इमानदारीका साथ व्यापार गर्न आएका व्यापारीलाई असफल हुनबाट जोगाउन सकिन्छ। उनीहरूलाई अनेक किसिमका महत्वपूर्ण तथ्य, तथ्याङ्क, सूचना, एवं जानकारी प्रदान गरेर व्यापारमा सफल हुने उपायहरू देखाउन सकिन्छ।

कुनै पनि व्यक्तिले व्यापार गर्नुपूर्व त्यस व्यापारसँग सम्बन्धित अनेक कुराको जानकारी लिनुपर्छ। अनेक किसिमका अध्ययन र अनुसन्धान गर्नुपर्छ। अनेक किसिमका तथ्याङ्क एवं तथ्य सङ्कलन गर्नुपर्छ। अनि मात्र व्यापार गर्ने निर्णय लिनुपर्छ। मनमा व्यापार गर्छु भन्ने लहड आएको भरमा व्यापार गर्नुहुँदैन। मनमा लहड आएको भरमा व्यापार गरेमा त्यस किसिमको व्यापार असफल हुने उच्च सम्भावना हुन्छ। हामीकहाँ मनमा लहड आएको भरमा व्यापार गर्ने चलन छ। यो कारणले पनि धेरै व्यक्ति व्यापारमा असफल हुन पुगेका छन्। ऋणदाता (बैंक, वित्तीय संस्था, सहकारी संस्था आदि) को ऋण चुक्ता गर्न असमर्थ हुन पुगेका छन्। बेइमान कहलिएका छन्।

कुनै व्यक्तिले उदाहरणका लागि, वीरगंजमा होटल व्यवसाय सञ्चालन गर्न खोजेको छ भने उसले ‘वीरगंजमा होटल व्यवसाय’ सम्बन्धी राम्रो अनुसन्धान गर्न आवश्यक हुन्छ। राम्रो अध्ययन गर्न आवश्यक हुन्छ। जस्तै वीरगंज आएर होटलमा बस्न खोज्नेहरूको दैनिक सङ्ख्या, बसाइको अवधि, उनीहरूको क्रय शक्ति, भौतिक आवश्यकता, सामाजिक व्यवहार, खानपिन आदिबारे राम्रो जानकारी हासिल गर्नुपर्छ। घुमफिर गर्न, भेटघाट गर्न, सभा–सम्मेलन गर्न वा के उद्देश्यका साथ वीरगंज आउने गर्छन्, त्यसबारे जानकारी राख्नुपर्छ। यसैगरी एक्लै आउने, परिवारमा आउने, समूहमा आउनेहरू वा कुन किसिमबाट आउनेहरूको सङ्ख्या ठूलो र नियमित छ, त्यसबारे पनि जानकारी राख्नुपर्छ। यस्ता अनेक सूचना, जानकारी, तथ्य एवं तथ्याङ्क सङ्कलन गरेर, अध्ययन एवं विश्लेषण गरेर, अनि त्यस किसिमको व्यापार गर्दा फाइदा हुने देखिएपछि मात्र व्यापार गर्ने वा वीरगंजमा होटल व्यवसाय आरम्भ गर्ने निर्णय गर्नुपर्छ। लहड वा हावाको भरमा कुनै पनि व्यापार वा उद्योग स्थापना एवं सञ्चालन गर्नुहुँदैन।

कुनै पनि उद्यमी वा व्यापारीलाई वा आवश्यक पर्ने व्यापारसँग सम्बन्धित अनेक किसिमका सूचना, जानकारी, तथ्य एवं तथ्याङ्क उपलब्ध गराउने जिम्मेवारी स्थानीय सरकारको हो। त्यसपछि यो जिम्मेवारी प्रदेश सरकार हो। अनि त्यसपछि यो जिम्मेवारी सङ्घीय सरकारको हो। यस्तै किसिमका उपयोगी सूचना, जानकारी, तथ्य, तथ्याङ्क आदि सम्बन्धित पक्ष (व्यापारी वा व्यापार गर्न खोज्ने व्यक्ति) हरू लाई उपलब्ध गराउन स्थानीय एवं प्रान्तीय सरकारको व्यवस्था एवं स्थापना गरिएको हो। स्थानीय एवं प्रादेशिक सरकारको स्थापना राजनीति गर्न वा जनतामाथि शासन गर्नका लागि भएको होइन अपितु स्थानीय विकासका कार्यमा सहयोगी भूमिका निर्वाह गर्नका लागि भएको हो।

 

आफ्नो क्षेत्रभित्र सञ्चालित सबै किसिमका उद्योग, व्यापार एवं व्यवसायबारे जानकारी स्थानीय सरकारहरूले अनिवार्य रूपले राख्नुपर्छ। कुनै व्यक्ति (व्यापारी वा व्यापार गर्न खोज्ने) ले उद्योग एवं व्यापारसँग सम्बन्धित जानकारी माग्न आए उपलब्ध गराउनु पर्छ। माथि भनिएको उदाहरणमा होटल सँग सम्बन्धित जानकारी सम्बन्धित पक्षलाई स्थानीय सरकारले उपलब्ध गराउनुपर्छ।

उद्योग वा व्यापार सञ्चालन गरिरहेका वा गर्न खोज्नेहरूलाई आवश्यक पर्ने अनेक सहयोग उपलब्ध गराउने प्रथम कर्तव्य स्थानीय सरकारको हो। स्थानीय सरकारले नियमितरूपमा ‘बजार सूचना’ सम्बन्धित पक्ष (उत्पादक, वितरक, थोक विक्रेता, खुद्रा बिक्रेता, ग्राहक)हरूलाई उपलब्ध गराउनुपर्दछ। यसैगरी आफ्नो क्षेत्रभित्रका उद्योगी एवं व्यापारीहरूको स्थितिबारे जानकारी पनि स्थानीय सरकारले राख्नुपर्छ। उनीहरूलाई कुनै किसिमको समस्या परेको छ भने त्यो समस्या कसरी समाधान गर्नेबारे सल्लाह पनि स्थानीय सरकारले दिनुपर्छ। सहयोग गर्नुपर्छ। उदाहरणका लागि कुनै उद्योग ऊर्जा आपूर्ति अनियमित भएको कारणले गर्दा घाटा खाने स्थितिमा पुगेको छ भने त्यस किसिमको उद्योगको लागि ऊर्जा आपूर्ति नियमित गरिदिने कार्य वा जिम्मेवारी पनि स्थानीय सरकारको हो।

कस्तो व्यापार अहिले उच्च जोखिममा छ, कस्तो व्यापारको भविष्य अनिश्चित छ, कस्तो व्यापारको भविष्य राम्रो छ, कस्तो व्यापार गर्दा व्यवसायीलाई तत्काल फाइदा हुन्छ, कस्तो व्यापार गर्दा तत्काल होइन भविष्यमा फाइदा हुने स्थिति छ, कस्ता उद्योग वा व्यापारको स्थापना तत्काल होस् भनेर ग्राहकहरूले माग गरिरहेका छन्, यस्ता अनेकौं जानकारी स्थानीय सरकारले सम्बन्धित पक्ष (उद्योगी एवं व्यापारी) लाई नियमित उपलब्ध गराउनुपर्दछ।

उद्योगी एवं व्यापारीहरूले सम्बन्धित पक्षबाट राम्रो सहयोग नपाएको कारणले गर्दा पनि हामीकहाँ अनेक उद्यमी एवं व्यापारी व्यापारको क्रममा असफल हुन पुग्छन्। स्थानीय, प्रादेशिक एवं सङ्घीय सरकारले व्यापार गर्ने व्यक्ति वा व्यापार गर्न खोज्ने व्यक्ति, दुवैथरीलाई समयमा नै आवश्यक सहयोग गर्ने हो भने धेरै उद्योगी एवं व्यापारीहरूलाई असफल हुनबाट जोगाउन सकिन्छ। ‘बेइमान ऋणी’ बन्नबाट जोगाउन सकिन्छ। सहरकारी संस्था, बैंक एवं वित्तीय संस्थाहरूलाई ‘असुल उपर हुन नसक्ने कर्जा दिएको कारण’ डुब्ने स्थितिबाट जोगाउन सकिन्छ।

सरकार (स्थानीय, प्रादेशिक, सङ्घीय) बाट खासै सहयोग नपाएर वा सहयोगविहीन भएर पनि अनेक उद्योगी, व्यापारी एवं व्यवसायीहरू अहिले असफल हुने स्थिति छ।

विश्वराज अधिकारी

akoutilya@gmail.com

प्रतीक दैनिकमा प्रकाशित:

https://eprateekdaily.com/2024/09/27/75339/