पूँजीवादको जन्म, विकास र प्रयोग
२२. किन भइरहेको छैन नेपालमा
गरिबी न्यूनिकरण
गएको बीस पच्चिस
वर्षमा नेपालका निकट छिमेकी लगायत एशियाका अन्य मुलुकहरुले चमत्कारी किसिमले
आर्थिक प्रगति गरे। यी राष्ट्रहरुले मुलुकलाई धनी मात्र पारेनन् साथै गरिबी
न्यूनीकरणमा समेत महत्वपूर्ण उपलब्धि हासिल गरे। दक्षिण कोरिया, थाइलैण्ड, इण्डोनेशिया,
मलेशिया, भारत, चीन, कतार आदिले गरेको आर्थिक प्रगतिले त जनता र सरकारले चाहने हो
भने छोटो समयमा पनि मुलुकले चमत्कारी किसिमले आर्थिक प्रगति गर्न सक्छ भन्ने
उदाहरण नै स्थापित गर्यो। तर नेपालमा भने आर्थिक विकास हुन सकि रहेको छैन,
छिमेकीहरुले छोटो समयमा यति बढी आर्थिक उपलब्धि हासिल गरेता पनि। उल्टो नेपालमा
आर्थिक विकासको गति सुस्त हुँदै गइ रहेको छ,
बेरोजगारीले नेपाली समाजलाई अजिंगरले झै निल्न खोजि रहेको छ। नेपाली युवा युवतीहरु
अभूतपूर्व किसिमले विदेश पलायन भइ रहेका छन्, स्वदेशमा रोजगारी नपाएर। विगतको कुनै
कालखण्डमा पनि, यसरी, राष्ट्रको प्रतिभा र श्रम पलायन भएको थिएन। राष्ट्रको आर्थिक
एवं सामाजिक विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउने युवा जनशक्ति परदेश पलायनको कथा सरल भने छैन। कथा आफैमा दयनीय
छ, अनि डर लाग्दो पनि उत्तिकै छ। वैदेशिक रोजगारीले परिवारहरुमा हालका लागि केही
आर्थिक खुसहाली ल्याएको त छ तर त्यसले ल्याएको सामाजिक विकृति तथा रेमिटेन्सप्रतिको
बढ्दो निर्भरताको लेखाजोखा गर्दा रेमिटेन्स मुलुकको दीर्घकालिन हितमा देखिंदैन।
रेमिटान्सले स्वदेशी उद्योग एव कृषि क्षेत्रलाई ज्यादै नै नराम्रो गरी प्रभाव
पार्न थालेको अनुभव गर्न थालिएको छ।
नेपाली युवा
युवतीहरुको अहिले विश्वका विभिन्न देशमा सामान जस्तो तस्करी भइ रहेको छ। तस्करीको
माध्यमद्वारा महँगोमा बिक्री गर्न पाइने प्रलोभनमा स्वदेशी दलालहरुको सहयोगमा
विदेशी दलालहरुले नेपाल युवा युवतीहरुलाई यूरोप, अफ्रिका, द अमेरिकाका मुलुकहरुसम्ममा
सामान झै गरेर बिक्री गरि रहेका छन। कतिपय नेपाली युवा युवतीहरु, उनीहरुले आफ्नो
जिवन कालमा कहिले नाम नै नसुनेको देशमा समेत पुगेका छन। ती बिरान भूमिमा पुगेर
कतिपयले ज्यादै कष्टर जिवन बिताउनु परेको छ भने केहीले मानसिक तनाव र यतना सहन
गर्न नसेर आत्म हत्या समेत गरेको सुनिएको छ। पलायन हुने युवा युवतीहरुले स्वदेशमा
रोजगारी पाउने स्थिति भइ दिएको भए पक्कै पनि तिनीहरु विदेशी भूमिमा जोखिमपूर्ण र अनिश्चित
जिवन बाँच्न बाध्य हुनु पर्ने थिएनन् होला। अरबका जेलहरुमा कष्टकर जिवन भोग्नु पर्ने थिएन
होला। नेपाली युवा युवतीहरु त्यसरी विदेश पलायन हुनु पर्ने स्थितिले नेपालमा
रोजगारीको अवस्था दयनीय हुँदै गएको सप्रमाण पुष्टि गर्दछ।
मुलुकमा रोजगारीको
स्थिति यस्तो नाजुक स्थितिमा पुगेको देख्दा देख्दै पनि नेपालका राजनैतिक दलहरु
त्यो नाजुक स्थितिमा सुधार ल्याउन उत्सुक देखिएका छैनन्। उल्टो मुलुकमा रोजगारीको
क्षेत्र झन झन संकुचित हुने, गरिबी बढ्ने कार्य गरि रहेका छन्। त्यस्तो कार्य
गर्नेहरुको पंक्तिमा नेपालका कम्युनिष्ट पार्टीहरु अग्र स्थानमा छन। जुन किसिमको अर्थ तन्त्रले मुलुकको आर्थिक विकास
हुने हो त्यसलाई प्रयोगमा ल्याउनुको साटो बिपरित किसिमको अर्थ तन्त्रको प्रयोगमा
जोड दिइ रहेका छन। संसारको कुनै पनि मुलुकमा सफल नभएको अर्थ तन्त्रको प्रयोगमा जोड
दिइ रहेका छन। कुनै समयमा कम्युनिष्ट रही सकेका मुलुकहरुले यस किसिमको अर्थ
तन्त्रले मुलुकको आर्थिक विकास हुँदैन भनी व्यवहारिक प्रयोगद्वारा थाहा पाएर त्यस
किसिमको अर्थ तन्त्र परित्याग गरि सक्ता पनि नेपाली कम्युनिष्टहरु डेट एक्सपाएर
भएको त्यो अर्थ तन्त्रले मुलुकको आर्थिक विकास हुन्छ भन्ने भ्रम पालेर बसेका छन। उत्तरबाट
दक्षिण दिशातिर बग्ने नदिलाई दक्षिणबाट उत्तर तिर बग्ने पार्छु भन्दै समय खेर फालि
रहेका छन्। अर्थात कम्युनिष्ट वा समाजवादी अर्थ तन्त्रद्वारा देशको आर्थिक विकास
हुन्छ, गरिब जनताको जिवनमा सुधार आउँछ भन्ने भ्रम वा दिवा स्वप्नमा अल्मलिएका छन। उनीहरुको
यस्तो भ्रम वा दिवा स्वप्नले नेपाल झन झन गरिब हुँदै जानेछ। र त्यो भन्दा पनि ठूलो
कुरा, खास गरि गरिबहरुको जिवन झन झन कष्टकर हुने छ, गरिबहरु झन झन गरिब हुने छन्,
ज्यादै निर्धनहरुका लागि दुई छाकको जोहो गर्न पनि गार्हो पर्ने छ। घरबारवीहिनहरुको
संख्यामा व्यापक वृद्धि हुनेछ। नेपालीहरु
रोजगारीका लागि अझै ठूलो संख्यामा अरब पुगेर त्यहाँको तातो हावा अनि प्रतिकूल
वातावरणमा कष्टकर जिवन भोग्न बाध्य हुने छन्। त्यति मात्र होइन, नेपालीहरु
रोजगारीका लागि संसारका अनेक मुलुकहरुमा गैर कानूनी तरिकाबाट पुगेर जिवनलाई कष्टकर
मात्र होइन थप जोखिममा पार्ने छन्। तर अझ दुखद कुरो त के छ भने ज्यादै निर्धनहरु त
आफ्नो निर्धनताको कारणले वैदेशिक रोजगारीमा जान पाउने छैनन् र कष्टकर गरिबीमा
बाँच्न विवश हुने छन। ज्यादै निर्धनहरुले रोजगारीका लागि विदेश जाने खर्च जुटाउन
सक्तैनन् भन्ने कटु सत्य सबैलाई थाहा नै छ।
कम्युनिष्ट वा
समाजवादी अर्थ तन्त्रले गरिब नेपालीलाई झनै गरिब पार्नु भन्दा बढी केही पनि गर्न
सक्ने स्थिति छैन्, राष्ट्रको आर्थिक विकासका लागि खुला र उदार अर्थ तन्त्र
अंगिकार गर्नु पर्ने वर्तमान अवस्थामा, कुनै एक राष्ट्र विश्व अर्थ व्यवस्थामा
आवद्ध नभएर बस्न नसक्ने अवस्थामा। तर आश्चर्य लाग्दो कुरा त के छ भने, नेपालमा कम्युनिष्टहरुले गरिबहरुको
हितको वकालत गर्छन, गरिबहरुको सर्वाधिक हित गर्नु नै आफ्नो पार्टीको मुल उद्देश्य
रहेको भनि गरिब जनता समक्ष वाचा गर्छन तर अर्कोतिर गरिबहरुलाई झनै गरिब पार्ने
कार्य गर्छन। गरिबहरुको हित हुने कार्य गर्न छाडेर उनीहरुको अहित हुने कार्यमा
आफ्ना सम्पूर्ण क्रियाकलापलाई केन्द्रित गर्छन, गलत किसिमको वा समयसंग मेल नखाने
किसिमको अर्थ व्यवस्थामा विश्वास गरेर, त्यसलाई लागु गर्न तयार भएर। कम्युनिष्टहरुले
यस्तो डेट एकस्पाएर अर्थ व्यवस्था (कम्युनिष्ट वा समाजवादी अर्थ व्यवस्था) मा
विश्वास गर्ने स्थिति कसरी आयो? यो स्थिति अज्ञानता वा विश्व परिस्थितिको अध्ययन
नगरेको कारणले उनीहरुमा आएको हो कि? वा जाना जानी जनतालाई केवल आफ्नो पक्षमा उपयोग
गर्न अथवा आफूलाई नेपाली राजनीतिमा शक्तिशाली तुल्याउन नेताहरुले जनतालाई सपना
बाँड्ने क्रममा आएको हो? अथवा हामी कांग्रेस वा अन्य दलहरु भन्दा पृथक छौ भनी
देखाउने क्रममा आएको हो? बुझ्न गार्हो छ, यी पेंचिला कुराहरु। तर कटु सत्य के हो
भने, आउँदा दिनहरुमा नेपालका कम्युनिष्टहरुले कम्युनिष्ट वा समाजवादी अर्थ तन्त्रप्रतिको
आफ्नो मोह भंग नगर्ने हो भने, पूँजीवादी अर्थ तन्त्रको अध्ययन एवं प्रयोगमा जोड न
दिने हो भने, अनि मुलुकका अन्य राजनैतिक दलहरु, जसले पूँजीवादी अर्थ तन्त्रमा
विश्वास गर्छन र त्यसको प्रयोगमा जोड दिन्छन्, लाई त्यस किसिमको अर्थ तन्त्रको
कार्यान्वयनमा सहयोग नपुर्याउने हो भने आउँदो दशक त के आउँदो पचास वर्षसम्ममा पनि
गरिब नेपालीहरुको जिवनमा आर्थिक खुसहाली आउने छैन। यदि नेपालका कम्युनिष्टहरुले
साँच्चिकै गरिब नेपालीहरुको हितमा काम गर्न चाहेका हुन भने, गरिबहरुको जिवन सरल र
अभावरहित पारि दिन खोजेका हुन भने उनीहरुले पूँजीवादी अर्थ तन्त्रलाई स्वीकार
गर्नुको अर्को विकल्प छैन। संसारका लगभग सम्पूर्ण राष्ट्रहरु, र खास गरी विकासशील
राष्ट्रहरुले पूँजीवादी अर्थ तन्त्र अंगिकार गरेर मुलुकको आर्थिक विकास गरि रहेको
विश्व परिस्थितिमा, गरिबहरुको जिवनमा ठूलो सुधार ल्याइ उनीहरुको जिवन सरल पारि दिइ
रहेको परिप्रेक्ष्यमा, नेपालका कम्युनिष्टहरुले साम्यवादी वा समाजवादी अर्थ
तन्त्रद्वारा मुलुकमा व्याप्त गरिबी निर्मुल पार्छु भन्नु उल्टो गंगा बगाउनु हो। आकाशमा
पुग्न भर्यांग हाल्छु भन्नु हो। उनीहरुको यस्तो कार्यले गरिब नेपालीहरुलाई गरिबीको
दलदलमा अझै लामो समयसम्म भास्सि रहन बाध्य पार्नु हो बाहेक अन्य केही गर्न सक्तैन।
विश्व परिस्थितिले त्यही भन्छ। यो कसैको व्यक्तिगत विचार होइन। नेपालको राजनीतिमा
कम्युनिष्टहरुको ठूलो प्रभाव रहेको हुनाले कम्युनिष्ट नेताहरुले यस प्रति
गंभिरतापूर्व सोच्न आवश्य छ, यदि आफ्नो स्वार्थलाई बिर्सेर निर्धन जनताको हित गर्न
खोजेको हो भने। ज्यादै निर्धन नेपालीले दुई छाक ढुक्कसंग खान पाउन भनी चाहेको हो
भने।
केन्द्रिकृत वा
साम्यवादी अर्थ तन्त्र द्वारा मुलुकको आर्थिक विकास हुँदैन, गरिबहरुको जिवनमा
सुधार ल्याउन सकिंदैन भन्ने यथार्थ बल्ल आएर बर्मा र क्युवाले पनि बुझ्न थालेको
संकेत दिएका छन्। देशको अर्थ तन्त्रलाई बजारमूखि तुल्याउने तत्परता देखाएको छ
अहिले, बर्माले। जनतालाई राजनैतिक र आर्थिक स्वतन्त्रता दिएर, मुलुकमा प्रजातन्त्र
सबल पारेर मात्र राष्ट्रको आर्थिक विकास हुन सक्छ भन्ने यथार्थमा विश्वास गर्न
थालेको छ। उदार अर्थ व्यवस्थातिर ढल्केको छ, बर्मा। यसै गरी क्युवाले पनि विस्तारै
देशको राजनीतिमा र अर्थ व्यवस्थामा रहेको केन्द्रिय नियन्त्रणलाई खुकुलो पार्न
थालेको छ। कुनै समयमा विश्व अर्थ व्यवस्थाबाट निकै टाढा बसेर बर्मा एक्लिएको थियो।
राष्ट्रको आर्थिक विकासमा निजी क्षेत्रको अहंम भूमिका हुन्छ भन्ने यथार्थलाई महत्व
दिएको थिएन। क्युबा त झनै कठोर किसिमको कम्युनिष्ट अर्थ व्यवस्थाको प्रयोगमा
तल्लिन थियो। अव्यवहारीक अर्थ व्यवस्थाको प्रयोगले गर्दा यी मुलुकहरुमा गरिबहरुको
आर्थिक स्थिति झनै खस्केको थियो। क्युवाले त गरिबहरुको हितको लागि भनेर नै मुलुकमा
कम्युनिष्ट अर्थ व्यवस्था लागु गरेको थियो। तर अहिले आएर यी मुलुकहरुले उदार अर्थ
तन्त्र वा पूँजीवादको महत्वलाई बुझ्ने प्रयास गर्दैछन। यी मुलुकका नेताहरुले त
पूँजीवादको महत्वलाई बुझ्ने कोशिस गरे, पूँजीवादको प्रयोग गर्ने तत्परता देखाए।
नेपालका कम्युनिष्ट र खास गरी आफूलाई कट्टर कम्युनिष्ट भन्नेहरुले पूँजीवादको
महत्वलाई कहिले स्वीकार गर्ने हुन कुन्नि? गरिबहरुको हितका लागि सही अर्थ
व्यवस्थाको छनौटमा कहिले ध्यान दिने हुन कुन्नि?
विश्वराज अधिकारी
प्रतीक दैनिकमा प्रकाशित Friday, August 01, 2013
No comments:
Post a Comment