Bishwa Darpan: Causes of Slowing World Economy-Article-397

विश्व अर्थ व्यवस्था सुस्त हुनुको कारण

सन् २०१९ मा विश्वभरि फैलिएको कोभिड–१९ ले विश्व अर्थ व्यवस्थालाई नराम्ररी प्रभावित गर्यो। विश्वका गरीब देशहरू मात्र होइन अमेरिका, क्यानाडा, जर्मनी, फ्रान्सजस्ता धनी देशहरू पनि यसबाट नराम्ररि प्रभावित भए। विश्वका सबै मुलुकका उत्पादन र वितरण व्यवस्था नराम्ररी प्रभावित भयो। सन् २०२१ को मध्यमा आएर धेरै राष्ट्र कोभिडको विस्तार रोक्न सफल भए तर पनि विश्व अर्थ व्यवस्थाले गति लिन सकेन। कोभिड–१९ को प्रभावबाट रूग्ण भएको विश्व अर्थ व्यवस्था रूस–युक्रेन युद्धको कारणले पुनः भुमरीमा पर्यो। सन् २०२२ को फेब्रुअरीमा प्रारम्भ भएको रूस–युक्रेन युद्धले विश्व अर्थ व्यवस्थामा ठूलो र अकल्पनीय हलचल ल्याइदिएको छ।

रूस–युक्रेन युद्धले संसारभरि मुख्यतः दुई कुरा– इन्धनको मूल्य र आपूर्ति व्यवस्था अनिश्चत पारिदियो। खासगरी युरोपभरि, इन्धनको मूल्यमा ठूलो वृद्धि भयो र आपूर्ति व्यवस्था पनि अनियमित हुन पुग्यो। इन्धनको मूल्यमा भएको उच्च वृद्धिले गर्दा कच्चा पदार्थको मूल्य एवं आपूर्ति र तयारी वस्तुको मूल्य र आपूर्ति पनि प्रभावित भयो। यसरी रूस–युक्रेन युद्धले विश्वभरि वस्तुहरूको मूल्य वृद्धि हुने स्थिति सृजना गर्यो भने आपूर्ति व्यवस्थालाई पनि अनिश्चित र अनियमित पारिदियो । रूस–युक्रेन युद्धले गर्दा नै विश्व अर्थ व्यवस्था पुनः सुस्त हुन पुग्यो।

रूस–युक्रेन युद्धले गर्दा विश्व अर्थ व्यवस्थामा सन् २०२१ मा ६.०, सन् २०२२ मा ३.२ वृद्धि भयो भने सन् २०२३ मा २.७ प्रतिशतले वृद्धि हुने अनुमान गरिएको छ। विश्व अर्थ व्यवस्थाको गतिमा सुस्तताको क्रम जारी रहने देखिएको छ।

रूस–युक्रेन युद्ध रोकिएन भने विश्व अर्थ व्यवस्थमा झनै ठूलो सङ्कट आउने स्थिति छ। नेपालजस्तो इन्धन र आपूर्तिका लागि अन्य राष्ट्र (भारत र चीन) को निगाहमा चल्नुपर्ने राष्ट्रले रूस–युक्रेन युद्धप्रति थप सचेत हुनुपर्ने स्थिति सृजना भएको छ। तर नेपालका नेताहरू केवल पद (प्रम, राष्ट्रपति आदि) को ‘लिगलिगे दौड’ मा कुदेकाकुदै छन्। राष्ट्रको आर्थिक स्थितिको उनीहरूमा रत्ति चिन्ता देखिएको छैन।

रूस–युक्रेन युद्ध यस्तो जटिल स्थितिमा छ कि युद्धरत कुनै एक पक्ष पराजित नभएसम्म रोकिने स्थिति छैन। विडम्बना १ युद्धरत कुनै एक पक्ष पराजित हुने स्थिति पनि छैन। युक्रेन आकारमा सानो र गोलाबारूदको हिसाबले कमजोर रहे तापनि उसलाई पैसा र हातहतियारले सहयोग गर्ने अमेरिका, बेलायत, जर्मनी, फ्रान्स, क्यानाडाजस्ता शक्तिशाली राष्ट्रको निरन्तर साथ छ। त्यस्तै स्थिति रूसतिर पनि छ। रूस आफै शक्तिशाली त छ नै, इरान, क्युबा, भेनेजुएलाको प्रत्यक्ष र चीनको अप्रत्यक्ष सहयोगले उसलाई झनै शक्तिशाली तुल्याएको छ ररूसको मनोबल उच्च पारिदिएको छ।

खासमा भन्ने हो भने अहिले तेस्रो विश्व युद्धको स्थिति छ। अहिले विश्व, रूस र युक्रेनको पक्षगरी दुई समूहमा विभाजित छ । रूस आफैं शक्तिशाली छ भने युक्रेनलाई महाशक्ति राष्ट्र अमेरिकाको साथ छ। स्थिति यस्तो हुन पुगेको छ कि यो युद्ध समाप्त हुने कतै लक्षण देखिंदैन। यी दुई राष्ट्रको युद्धको चपेटामा परेर विश्व अर्थ व्यवस्था लड्ने अवस्थामा पुगेको छ। रूस–युक्रेन युद्धले यदि तेस्रो विश्व युद्धको रूप लिएमा विश्व अर्थ व्यवस्थाको स्थिति कस्तो हुने हो अनुमानसम्म गर्न पनि कठिन छ।

युक्रेनको स्थिति पनि बलियो छ किनभने युक्रेनलाई विश्वका अनेक शक्तिशाली राष्ट्रहरूको सहयोग प्राप्त छ। तर रूस भने एक्लै लडिरहेको छ, उसलाई अन्य राष्ट्रहरूको केवल नैतिक समर्थन मात्र प्राप्त छ। आफ्नै आर्थिक स्थिति सङ्कटमा रहेको इरानले रूसलाई के नै सहयोग गर्न सक्छ? त्यसकारण अनुमान गर्नेहरूले के भन्दैछन् भने अनवरत युद्धले गर्दा रूसको अर्थतन्त्र ज्यादै कमजोर भएर र त्यहाँका नागरिक युद्धदेखि दिक्दार भएर रूसलाई नै विखण्डित पार्नेछन्। तर यो तर्कमा दम देखिंदैन। अर्कोतिर रूस कमजोर नभएसम्म युद्ध रोकिने छाँट देखिंदैन। युक्रेन झनै बलियो हुँदै गएको छस हातहतियार, पैसाको हिसाबले। यो आलेख लेखिरहँदा, अहिलेसम्म केवल नैतिक समर्थन र सहयोग गर्ने जर्मनी, युक्रेनलाई दर्जनौं आधुनिक टैंक पठाउने निर्णयमा पुगेको छ। केही दिनभित्रै जर्मन टैंकहरू युक्रेन पुग्नेछ । पोलैन्डले पनि युक्रेनतर्फ टैंकहरू पठाउँदै छ।

विश्व अर्थ व्यवस्थालाई केवल रूस–युक्रेन युद्धले मात्र सुस्त र अनिश्चत पारेको छैन, अन्य कारक तत्व पनि छ, जसले विश्व अर्थ व्यवस्थालई अनिश्चित र सुस्त पार्न अप्रत्यक्ष तर महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।

सन् २०१९ मा फैलिएको कोभिड– १९ ले विश्व श्रम–बजारलाई नराम्ररी प्रभावित पार्यो। श्रमिकहरू कामका लागि एक स्थानबाट अर्को स्थान सजिलै जाने स्थितिलाई हल्लाइ दियो। अनेक जाँचपछि मात्र कुनै देशले अन्य मुलुकबाट आउनेहरूलाई देशभित्र छिर्न र काम गर्न दिए । आवागमन सुस्त भयो जसले गर्दा श्रम आपूर्ति अकल्पनीय ढङ्गले प्रभावित भयो। अमेरिकालगायत विश्वका अनेक राष्ट्रले श्रम आपूर्तिमा समस्या भोग्नुपर्यो। अहिले कोभिड–१९ को विस्तार रोकिए पनि केही राष्ट्रले श्रमिक आवागमन सहज पारे पनि, विश्वमा श्रमिकहरूको आपूर्ति सहज हुन सकेको छैन। श्रम आपूर्तिमा आएको असहजताले पनि विश्व अर्थ व्यवस्था सुस्त बनाइरहेको छ।

केही राष्ट्रहरूमा अहिले पनि कोभिड १९ को प्रभाव रोकिएको छैन। केही हप्ता पहिलेसम्म पनि चीनले कोभिड–१९ को विस्तार रोक्न देशभरि नै कडा निगरानी र नियन्त्रण घोषणा गरेको थियो। चीनभरि आवागमनामा ठूलो नियन्त्रण थियो। तर राष्ट्रिय अर्थ व्यवस्थामा आएको ठूलो सुस्तता र चीनी जनताको विरोधका कारण चिनियाँ सरकार त्यो नियन्त्रण फुकुआ गर्न बाध्य भएको छ। चीनको त्यो स्थितिले पनि विश्व अर्थ व्यवस्थालाई सुस्त पार्न ठूलो योगदान पुर्यायो। चीनलाई आजभोलि ‘संसारको गोदाम’ भन्ने गरिन्छ। अर्थात् त्यो गोदामबाट विश्वभरि वस्तु आपूर्ति हुन्छ।

अहिलेसम्म पनि विभिन्न देशहरूमा कोभिड–१९ नियन्त्रण गर्न नसकिएको स्थितिले विश्व अर्थ व्यवस्थालाई माथि उक्लिन दिइरहेको छैन।

कार्यस्थलमा कोभिड फैलिने भयले विश्वभरि सक्रिय जनशक्ति लामो समयसम्म घरमैं बस्यो। ठूलो सङ्ख्यामा मानिस कार्य स्थल पुगेनन्। कार्य गरेनन्। त्यो स्थितिले मानिसमा कामप्रति जाँगर र रूचि दुवै मर्यो। अहिले कोभिड नियन्त्रणमा रहे तापनि मानिसमा काम गर्ने पहिलेजस्तो इच्छा छैन। ठूलो सङ्ख्यामा व्यक्तिहरू काम गर्न इच्छुक छैनन्। केही काम नगरेर घरमैं बस्न खोजिरहेका छन्। यस्तो स्थितिले गर्दा विश्वका केही देशले श्रम आपूर्ति समस्या बेहोर्नुपरेको छ। यसरी कामदारमा आएको मनोवैज्ञानिक परिवर्तन (काम गर्न मन नलाग्ने) ले पनि विश्व अर्थ व्यवस्थालाई सुस्त पारिहेको छ, तर नेदेखिनेगरी।

विश्व अर्थ व्यवस्थालाई सुस्त पार्न एउटा अर्को तत्व पनि सक्रियरूपमा लागेको छ। त्यो हो बजारप्रति मानिसमा रहेको भय। बजारप्रति रहेको भयले गर्दा लगानीकर्ताहरू व्यापार, व्यवसायमा लगानी गर्न अनिइच्छुक देखिएका छन्। भोलिका दिनमा बजारको स्थिति (माग र आपूर्ति) के होला? आफूले गरेको लागानी डुब्ने हो कि? रूस–युक्रेन युद्धले कस्तो मोड लिने हो? कोभिड पुनः रक्तबीज जस्तो देखिने हो कि? यस किसिमका भयले गर्दा लगानीकर्ताहरू पनि लगानी गर्न हच्किरहेका छन्।

मानिसमा बचत गर्ने प्रवृत्ति बढ्नु राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको लागि राम्रो होइन। जतिजति मानिस र परिवारले बढी खर्च गर्छ सोही अनुरूप अर्थतन्त्रले गति लिन्छ। तर अहिले खर्च गर्न सक्ने व्यक्ति र परिवार पनि भोलि के होला भनेर हात खोलेर खर्च गरिरहेका छैनन्, उल्टो बचत गरिरहेका छन्। उनीहरूको यस्तो बचत गर्ने बानीले गर्दा कुल माग (बिक्री) प्रभावित हुन पुगेको छ। अर्थात् ठूलो परिमाणमा बिक्री हुन सकिरहेको छैन। ठूलो परिमाणमा आपूर्ति हुन सकिरहेको छैन। ठूलो परिमाणमा उत्पादन हुन सकिरहेको छैन। यसरी भोलिका दिनमा के होला भन्ने व्यक्तिहरू भित्र रहेको भयले बचत गर्न बाध्य पारिरहेको छ। व्यक्ति र परिवारमा उदाएको भयले, यसरी विश्व अर्थ व्यवस्थालाई सुस्त पारिरहेको छ। कोभिड–१९ र रूस–युक्रेन युद्धले मानिसको मनमा भय सृजना गरिदिएको छ, आम उपभोक्ताहरूको मनमा पनि।

विश्वराज अधिकारी