Bishwa Darpan: A Letter to Mayor Of Birgunj-Article-400

आर्थिक विकासका लागि वीरगंज नगरप्रमुखलाई पत्र

अहिलेसम्म एक हजारभन्दा बढी आर्थिक लेखहरू लेखिसकेको छु। यो प्रतीक दैनिकमा नै पनि पाँच सयभन्दा बढी आर्थिक लेखहरू लेखिसकेको छु। वीरगंजको मायाले गर्दा प्रतीक प्रकाशनको स्थापनाकालदेखि निरन्तर यस प्रकाशनका लागि लेखिरहेको छु। प्रतीक दैनिकमा सर्वाधिक लेख लेख्ने व्यक्ति म नै हुँ जस्तो लाग्छ। यसको पुष्टि प्रतीक दैनिकले नै कुनै दिन गर्ला।

आदरणीय पाठकहरूलाई सुसूचित गर्न राष्ट्रिय एवं अन्तराष्ट्रिय आर्थिक मुद्दाहरूसँग सम्बन्धित अनेक आर्थिक लेखहरू लेखिसकेको छु। तर योपटक भने वीरगंज र यस वरपरका क्षेत्रसँग सम्बन्धित विषयमा लेख्न मन लागेको छ। वीरगंज र यस वरपरका क्षेत्रको आर्थिक विकासको लागि केही लेख्न मन लागेको छ। यस लेखमार्फत मैले लेख्न खोजेको वा भन्न खोजेको कुरा, आशा छ वीरगंज नगरप्रमुखज्यू समक्ष पुग्नेछ।

वीरगंज एउटा ऐतिहासिक शहर हो। नेपालमा पहिलो रेलसेवा वीरगंजमैं स्थापना भएको थियो। सन् १९२७ मा वीरगंजमा स्थापना भएको ‘नेपाल गभर्मेन्ट रेलवे’ ले भारतीय सीमा शहर रक्सौल र अमलेखगंजलाई जोड्ने कार्य गथ्र्यो। ४७ किलोमिटर लामो त्यो रेल सेवाको प्रमुख उद्देश्य नेपालमा भएका काठहरू भारतका विभिन्न शहरमा पुर्याउनुथियो। महँगा काठहरू बिक्री गरेर राम्रो नाफा कमाउनु थियो। यस्तो उद्देश्य त्यस बेलाको भारतमा शासन गर्ने अङ्ग्रेजहरूले राखेका थिए। नेपालको चारेकोसे झाडीबाट रूखहरू कटान गरेर, भारतलगायत विदेशमा पनि ती काठ बिक्री गरेर अङ्ग्रेजहरूले राम्रो आम्दानी हात पारेका थिए। पछि यो रेलसेवाको उपयोग मानिस ओसारपसार गर्नका लागि पनि हुन थाल्यो।

सन् १९६५ मा नेपाल गभर्मेन्ट रेलवे सेवा बन्द भयो। सञ्चालन अवधि भर भने रक्सौल–अमलेखगंजबीच हुने ओहरदोहरलाई यो रेलसेवाले निकै सहयोग पुर्यायो। नेपालभरिबाट कसैलाई भारतको कुनै शहर जानुपर्यो भने त्यस्तो व्यक्ति अनिवार्यरूमा वीरगंज आउनु पर्थ्यो। वीरगंजमा रहेको रेलसेवाले उसलाई रक्सौल पुर्याइदिन्थ्यो। रेल चढेर रक्सौलबाट भारतको अनेक शहरमा पुग्न सकिने सुविधा त्यो समयमा पनि थियो। त्यस बेला भारतबाट नेपाल पस्ने सुगम नाका वीरगंज नै थियो किनभने वीरगंजमा रेलसेवा थियो। भारतबाट नेपालका विभिन्न स्थानमा जान र खासगरी नेपालका विभिन्न स्थानबाट काठमाडौं जान अनिवार्यरूपमा वीरगंज आउनुपथ्र्यो। भारत र नेपालका विभिन्न स्थानबाट काठमाडौं जानेहरूले पहिले रेल चढेर अमलेखगंज जानुपथ्र्यो। त्यसपछि अमलेखगंजबाट ट्रकमा चढेर भीमफेदी पुग्नुपथ्र्यो। भीमफेदीबाट भने हिंडेर काठमाडौं जाने गरिन्थ्यो। यसरी काठमाडौं जानका लागि वीरगंज, अमलेखगंज अनि भीमफेदी महत्वपूर्ण यात्रा–बिन्दुहरू थिए, त्यस बेलाका लागि।

भनिन्छ दोस्रो विश्ययुद्धमा बेलायतको तर्फबाट लड्न नेपालका राणा शासकहरूले गोर्खा जवानहरूलाई वीरगंज हुँदै रक्सौलमा रेल चढाएर युरोपका अनेक देशहरूमा अर्थात् अनेक युद्ध स्थलहरूमा पुर्याएका थिए। त्यस बेला युद्ध लडेर नेपाल फर्केका र पुनः लड्न जानुपर्ने गोरखा जवानहरूले एउटा यस्तो गीत बनाएका थिए–‘जानुपर्यो, जानुपर्यो, जानुपर्यो जर्मनको धावामा, जर्मनको धावामा।’ गीतको आशय थियो जागीरले गर्दा र बाध्यतामा परेर जर्मनहरूसँग युद्ध गर्न जानुपर्यो। परिस्थितिले गर्दा मर्न जानुपर्यो। दोस्रो विश्वयुद्धमा जर्मन र बेलायतगरी दुई विपक्षी समूह थिए। यी दुई समूहबीच छ वर्षसम्म (सन् १९३९–१९४५) युद्ध भएको थियो।

वीरगंज आएर, रेलको डब्बाभित्र पसेर, गोरखा जवानहरू भारतका अनेक रेल चढेर, अनेक पानीजहाजमा सवार भएर सात समुद्र पारीका अनेक देशमा पुग्दा आफू कुन स्थानमा, कुन देशमा पुगेको हो भन्ने उनीहरूलाई थाहा हुन्थेन। थाहा केवल के मात्र हुन्थ्यो भने जर्मनविरुद्ध युद्ध गर्नुछ, उनीहरूलाई मार्नु छ। उनीहरूलाई पराजित गर्नुछ।

यसरी वीरगंजले नेपालमा पहिलो रेलसेवा स्थापनाको इतिहास मात्र बाकेको छैन, दोस्रो विश्वयुद्धमा नेपाली गोर्खाली सेना वीरगंज हुँदै विश्वको अनेक देशमा पुगेर युद्ध लडेको इतिहास पनि बोकेको छ। वीरगंज आफैंमा एउटा महत्वपूर्ण इतिहास बनेको छ। यो इतिहास वीरगंजको लागि ठूलो सम्पत्ति हो।

नगरप्रमुखज्यू, अब विषय प्रवेश गर्न चाहन्छु । वीरगंज र वीरगंजवासीको आर्थिक विकासको कुरा गर्न चाहन्छु। वीरगंज नगरपालिकको सक्रियतामा यदि ‘वीरगंज सङ्ग्रहालय’ को निर्माण हुने हो भने वीरगंजको महत्व दर्शाउन सकिन्थ्यो। साथै यस क्षेत्रमा रोजगार सृजना गर्न सकिन्थ्यो। सङ्ग्रहालयको निर्माणले गर्दा नेपाल र भारतबाट अनेक पर्यटकहरू वीरगंज आउँथे। वीरगंजमा पर्यटनको राम्रो विकास हुन्थ्यो। वीरगंजमा अनेक होटल, रेस्टुरा आदिको निर्माण हुन्थ्यो। अनेक व्यक्तिले रोजगार पाउन सक्थे। वीरगंज र यस वरपर रहेका क्षेत्रहरूको आम्दानी र क्रयशक्तिमा वृद्धि हुने थियो।

‘नेपाल गभर्मेन्ट रेलवे’ (पछि यातायात संस्थान) को जग्गा, पुराना भवन, रेल–अवशेष आदि उपयोग गरेर एउटा सुन्दर वीरगंज सङ्ग्रहालयको निर्माण गर्न सकिन्छ। त्यस बेलाका तस्वीर, प्रयोग गरिएका वस्तु आदि आदि पनि त्यस सङ्ग्रहालयमा राख्न सकिन्छ। रेलका पुराना इन्जन र डब्बा (भारतबाट खरीद गरेर) राख्न सकिन्छ। दोस्रो विश्वयुद्धमा लड्न गएका (नाम उल्लेख नभएको) गोरखा सेनाहरूको समाधि निर्माण गर्न सकिन्छ। त्यस बेलाका यात्रीहरूको (साङ्केतिक रूपमा) मूर्ति निर्माण गर्न सकिन्छ। सङ्क्षेपमा वीरगंज सङ्ग्रहालयको निर्माण गरेर वीरगंजलाई एउटा महत्वपूर्ण पर्यटकीय स्थलको पहिचान दिन सकिन्छ। वीरगंज सङ्ग्रहालयलाई आम्दानीको दीर्घकालीन र राम्रो स्रोत बनाउन सकिन्छ।

हामीसँग स्रोत छ, साधन छ, सीप छ, पूँजी छ। तर हामीले यी निधिहरूको प्रयोग गर्न सकेका छैनौं। हामी साधन र स्रोतको अभावमा गरीब भएका होइनौं। ज्ञानको अभावमा गरीब भएका हौं। साझा सहमतिको अभावमा गरीब भएका हौं। विकास गर्ने इच्छा शक्तिको अभावमा गरीब भएका हौं। तर अब जागौं।

वीरगंज र यस वरपर क्षेत्रका व्यक्ति, जसको उमेर अहिले साठी वर्षभन्दा माथि छ, उनीहरूले वीरगंज देखि रक्सौल र वीरगंजदेखि अमलेखगंजको यात्रा गरेको हुनुपर्छ। उनीहरूको दिमागमा अहिले पनि वीरगंजबाट सञ्चालित रेलसेवाको तस्वीर ताजा हुनुपर्छ। यो लेखक स्वयं वीरगंजबाट रेल चढेर परवानीपुरसम्म पुगेको छ।

नगरप्रमुखज्यू, अब आर्थिक कुरा गरौं। वीरगंज सङ्ग्रहालय निर्माण गर्न आवश्यक पर्ने कोष कहाँबाट ल्याउने त्यसबारे चर्चा गरौं। बाटो खोजौं। बाटो सजिलो छ।

वीरगंज सङ्ग्रहालय निर्माण गर्न आवश्यक पर्ने कोष सृजना गर्नका लागि नगरपालिकाले ऋणपत्र (Bonds) जारी गरेर, जनतामाझ पुगेर, सो ऋणपत्र खरीद गर्न जनतालाई आग्रह गर्न सक्छ। नगरपालिका नै जमानी बसेको हुनाले सो ऋणपत्रमा लगानी गरिएको रकम नडुब्ने विश्वास व्यक्तिहरूमा भएर ऋणपत्र सजिलै बिक्री हुने वातावरण सृजना हुनेछ।

ऋणपत्र खरीदकर्तालाई न्यूनतम ब्याज दिने व्यवस्था पनि हुनुपर्छ। न्यूनतम ब्याजसमेत पाइने आसले वीरगंजवासी ऋणपत्र खरीद गर्न प्रेरित हुनेछन्।

नगरपालिकाले ऋणपत्र जारी गर्ने व्यवस्था छैन भने तपाईंले पहल गर्नुहोस् र स्थानीय विकासका लागि नगरपालिकाको ऋणपत्र जारी गर्न सक्ने कानून बनाउनुहोस्। कोषका लागि नगरपालिकाले ऋणपत्र जारी गर्न पाउने व्यवस्था विश्वका अनेक मुलुकमा छ।

यसरी वीरगंज महानगरपालिकाले वीरगंज सङ्ग्रहालय निर्माण गर्न आवश्यक कोषको व्यवस्था गर्न सक्छ। त्यसकारण कोष निर्माण समस्या हुँदैन र कोषको लागि केन्द्र (सङ्घीय सरकारको मुख ताक्नुपर्दैन।

अर्को विकल्पको रूपमा वीरगंज महानगरपालिकाले वीरगंज सङ्ग्रहालय निर्माण गर्न निजी क्षेत्रलाई पनि आह्वान गर्न सक्छ। त्यस बेलाको रेलसेवासँग सम्बन्धित जमीन जुन अहिले महानगरपालिकाको स्वामित्वमा छ, त्यसलाई उपयोग गर्न पालिकाले निजी क्षेत्रलाई लिजमा पनि दिन सक्छ। निजी क्षेत्रको लगानीमा पनि वीरगंज सङ्ग्रहालयको निर्माण हुन सक्छ। तर यसका लागि वीरगंज महानगरपालिकाले उदार आर्थिक नीति निर्माण गरेर निजी क्षेत्रलाई आकर्षित गर्नुपर्छ।

वीरगंजमा जन्मेहुर्केकाहरूलाई वीरगंजको अति माया लाग्छ। लाग्नु पनिपर्छ किनभने उनीहरूको विगत, बाल्यकाल, युवाकाल, प्रौढकाल वीरगंजसँग जोडिएको हुन्छ। वीरगंज ऐना हुन पुग्छ उनीहरूको विगत दर्शाउनका लागि।

आउनुहोस्, सबै मिलेर एउटा वीरगंज सङ्ग्रहालयको निर्माण गरौं। चन्दाजस्तै ठानेर भए पनि ऋणपत्र खरीद गरौं। एउटा कोष निर्माण गरौं। तर वीरगंज सङ्ग्रहालय निर्माण गरौं। र सङ्ग्रहालय निर्माणको नेतृत्व वीरगंज नगरप्रमुखले लिनुहोस्।

आफ्नो कार्यकाललाई ऐतिहासिक एवं उपलब्धिमूलक बनाउन वीरगंज नगरप्रमुखले वीरगंज सङ्ग्रहालयको निर्माण गर्नुहोला भन्ने आशा एवं विश्वासका साथ यो पत्र लेखेको छु।