चीनको
आर्थिक विकासको रहस्य के होला ?
चीनको
गणना कुनै समयमा एशियाका कमजोर राष्ट्रमा गरिन्थ्यो। अहिलेको चीनका केही भूभाग
(मन्चुरिया) मा जापानको साम्राज्य विस्तारित थिय । त्यसबेला एशियाको शक्तिशाली
राष्ट्रमा जापानको नाम आउँथ्यो। खासमा जापान एशियामा मात्र होइन विश्वको नै एउटा
शक्तिशाली राष्ट्र हुन पुगेको थियो। त्यही शक्तिको उन्मादले जापानलाई उकासेर
अमेरिकाको पर्ल हार्बरमा बम प्रहार गर्न पठाएको थियो। डिसेम्बर ७, १९४१ का दिन जापानले अमेरिकाको हवाई
राज्यको होनोलुलुस्थित पर्ल हार्बरमा बम प्रहार गरेको थियो। चराको झुन्ड उडेझै
गरेर जापानका सैनिक विमानहरू पर्ल हार्बरमा बम प्रहार गर्न पुगेका थिए। जापानले
गरेको त्यस्तो अप्रत्याशित आक्रमणबाट क्रुद्ध भएर अमेरिकाले पनि जापानको हिरोशिमा
र नागासाकीमा क्रमशः अगस्त ६, र अगस्त ९, १९४५
मा आणविक बम प्रहार गरेको थियो। केही क्षेत्रमा कसको स्वामित्व रहनेबारे अहिले पनि
चीन र जापानबीच विवाद छ। र अहिले चीनको पलडा भारी छ। जापान चीनसँग टक्कर लिने
अवस्थामा छैन। चीन कति बलियो छ भन्ने यथार्थ जापानलाई राम्ररी गरी थाहा छ।
कुनै समय यस्तो थियो, चीनको जनसङ्ख्याको ठूलो भाग अफिमको
कुलतमा फसेको थियो। चीनमा बेरोजगारी र निराशा व्याप्त थियो। आर्थिकरूपमा चीन निकै
कमजोर थियो। चीनको व्यापारमा ग्रेट ब्रिटेनको बलियो प्रभाव थियो। माओ त्से तुङ्को
पालासम्म पनि चीनको आर्थिक स्थिति तुलनात्मक रूपमा कमजोर नै थियो। चीनको आर्थिक
स्थिति कमजोर भएकोले नै चिनियाँहरू कुनै समय, रोजगारका लागि संसारभरिपुगेका थिए। अहिले पनि संसारका अनेक मुलुकमा
पुगेका चिनियाँहरूको व्यापारिक बस्ती नै पनि देख्न सकिन्छ, कोलकाताको ‘वल्र्ड चाइना मारकेट’ होस्
वा न्युयोर्कको ‘चाइना टाउन’।
तर अहिले चीन विश्वकै दोस्रो आर्थिक महाशक्ति
हुन पुगेको छ। चीनले आर्थिक क्षेत्रमा मात्र होइन, सैन्य क्षेत्रमा पनि ठूलो उपलब्धि हासिल गरेको छ। विश्व राजनीतिक
रङ्गमञ्चका प्रमुख पात्रहरूमा अहिले चीन, अमेरिकापछि दोस्रो बन्न पुगेको छ।
चीनले यति छोटो समयावधिमा कसरी यति ठूलो
आर्थिक उपलब्धि हासिल गर्यो? के त्यस्ता तत्वहरू छन् जसले चीनलाई विश्वको दोस्रो ठूलो धनी राष्ट्र
तुल्यायो? चीनको चमत्कारी आर्थिक विकासको रहस्य
के हो?
चीनमा अहिले कम्युनिस्ट व्यवस्था छ भन्ने
गरिन्छ। त्यहाँ कुन रूपमा कम्युनिस्ट व्यवस्था छ, त्यो अहिलेको लागि विवादको विषय नै छ। तर पनि कम्युनिस्ट व्यवस्थाले
मजदूरहरूको हितको सर्वाधिक रक्षा गर्छ। र मजदूरहरूले खुलेर आफ्नो हक हितका कुरा
गर्न सक्छन्। तर अहिलेसम्म पनि चीनका मजदूरहरूले आफ्नो हक हितका लागि हडताल वा
आन्दोलन गरेको सुनिएको छैन। चीनका मजदूरहरू सरकार वा रोजगारदाताविरुद्ध सडकमा
उत्रेको देखिएको छैन। चीनका मजदूरहरूले सडकमा आएर तोडफोड गरेको देखिएको, सुनिएको छैन। मजदूरहरूले कारखानाहरूमा
तालाबन्दी गरेका छैनन्। अर्थात् चीनमा
अहिले एक किसिमको दीर्घकालीन शान्ति छ। यो शान्तिले नै चीनलाई आर्थिक विकासको पथमा
दौडन सहयोग पुर्याएको हो। अर्थात् चीनको शान्तिपूर्ण स्थिति नै चीनको आर्थिक
विकासको साँचो हो। आर्थिक विकासको जग हो। चीनको आर्थिक प्रगतिले के प्रमाणित
गरिदिएको छ भने कुनैपनि देशमा स्थिरता र शान्ति नभएसम्म त्यस देशको आर्थिक विकास
सम्भव छैन। नेपालमा यस्तै किसिमको शान्तिको अभाव छ। नेपालमा दीर्घकालीन शान्ति
नभएर नै यो देशको आर्थिक विकास कछुवा चालमा हुन पुगेको हो। नेपालको निजी क्षेत्र, सार्वजनिक क्षेत्र र सरकार यी तीनै
पक्ष मुलुकमा दीर्घकालीन शान्ति स्थापना गर्ने कार्यमा सफल हुन सकेका छैनन्।
राजनैतिक र आर्थिक, दुवैरूपमा
नेपाल अस्थिर रहँदै आएको छ।
चीनको आर्थिक विकास द्रुततर गतिमा हुनुको
अर्को महत्वपूर्ण कारण हो, चिनियाँ जनतामा आर्थिक विकासप्रति बलियो चाहना हुनु। सरकार मात्र
होइन, चीनका सामान्य नागरिकसमेत विश्वको एक
नम्बर आर्थिक महाशक्ति हुने इच्छा राख्छन्। चिनियाँ नागरिकमा रहेको यो बलियो
इच्छाशक्तिले चीनलाई आर्थिक रूपमा बलियो हुन सघाइरहेको छ। तर हाम्रो आर्थिक
विकासप्रतिको इच्छाशक्ति भने अति नै कमजोर छ। नागरिक स्तरमा त झन् कमजोर छ। हामी
प्रत्येक विकास एवं निर्माण कार्यको लागि सरकारको मुख ताक्छौं, जनस्तरबाट गर्दैनौं। यहाँसम्म कि आफ्नो
घरसम्म पुग्ने बाटोको निर्माण पनि सरकारले गरिदेओस् भन्ने माग राख्छौं।
चीनले अहिले (अक्टोबर १, २०१९ मा) ‘जन गणतन्त्र स्थापना’ को ७०औ
वार्षिक उत्सव मनाएको छ। जन गणतन्त्र स्थापना उत्सव मनाउँदा चीनले आफ्नो
सैन्यशक्ति पनि प्रदर्शन गरेको थियो। उक्त उत्सवमा १५ हजार सैनिकले भाग लिएका थिए।
सामरिक महत्वका १६० भन्दा बढी विमान प्रदर्शन गरिएको थियो। ती विमानहरूलाई
बेइजिड्ढो आकाशमाथि क्रमबद्धरूपमा उडाइएको थियो। रकेट लन्चरजस्ता अत्याधुनिक सैनिक
उपकरणहरूको पनि सो उत्सवमा प्रदर्शन गरिएको थियो। भन्ने हो भने चीनले त्यो
उत्सवलाई आफ्नो सैन्यशक्ति विश्वलाई प्रदर्शन गर्ने अवसरको रूपमा प्रयोग गरेको
थियो। उक्त उत्सव समारोहमा उपस्थित भएका चीनका राष्ट्रपति सी जिनपिङले चीन अब कुनै
पनि राष्ट्रभन्दा पछाडि नरहेको र विश्वलाई नै नेतृत्व प्रदान गर्ने क्षमता रहेको
सन्देश घुमाउरो किसिमले दिएका थिए। राष्ट्रपति सीले–“कुनै पनि शक्तिले चीनको स्थान
तथा चिनियाँ जनता र चिनियाँ राष्ट्रको अघि बढ्दै गरेको पाइलालाई रोक्न सक्ने छैन” भनेका
थिए । आफ्नो उक्त भनाइद्वारा राष्ट्रपति सीले आफ्नो सैन्य क्षमता यति बलियो र
अत्याधुनिक छ भन्ने सङ्केत पश्चिमका शक्तिशाली राष्ट्रहरूलाई दिएको हुनुपर्छ।
पश्चिमका शक्तिशाली राष्ट्रहरूले पनि चीनको सैन्यशक्तिलाई चुनौतीको रूपमा लिएका
छन् ।
उक्त अवसर मनाउनका लागि बेइजिङस्थित तियानमेन
स्क्वायरमा विशेष किसिमको व्यवस्था मिलाइएको थियो। सो समारोहमा चीनले अहिलेसम्मकै
सर्वाधिक ठूलो सैन्य प्रदर्शन गरेको थियो। केही समीक्षकहरूले उक्त सैन्य
प्रदर्शनलाई विश्वको नै ठूलो सैन्य प्रदर्शन मानेका छन्। हुनपनि उक्त समारोहमा
युद्धमा प्रयोग हुने अत्याधिक हतियारसहित आधुनिक प्रविधिले युक्त अनेक
युद्ध–विमानहरू प्रदर्शन गरिएको थियो। समारोहको आकार र तयारी दुवै विशेष किसिमको
थियो।
चीन सैन्यशक्तिमा बलियो भएको उसको आर्थिक
क्षमताले गर्दा नै हो। आर्थिक क्षमता बलियो भएर नै चीन अमेरिकापछि विश्वको दोस्रो
बलियो सैन्य शक्ति भएको देश हुन पुगेको हो। र चीनलाई आर्थिक क्षेत्रमा ठूलो
उपलब्धि हासिल गर्न चीनमा व्याप्त शान्ति र स्थिरिताले सघाएको छ। चीनको आर्थिक
सफलताको रहस्य चीनमा व्याप्त धीर्घकालीन शान्ति नै हो।
निरन्तरको कलह, द्वन्द्व र राजनैतिक अस्थिरताले गर्दा नै अफ्रिकी महादेशका धेरै
राष्ट्रहरू दरिद्र हुन पुगेका हुन्। स्थिति अहिले यस्तो छ कि अफ्रिकाबाट चराको
झुन्डजस्तो भएर,
ज्यान
जोखिममा राखेर, त्यहाँका नागरिक आफ्नो मुलुकमा व्याप्त
गरीबी, भोकमरी र असुरक्षाबाट जोगिन युरोपतिर
पलायन हुँदैछन्। शरणार्थी बन्न जाँदै छन्। अर्कोतिर स्थिरता र शान्तिको कारणले
गर्दा चीनले चमत्कारी आर्थिक विकास गरिरहेको छ।
निष्कर्षमा, कुनै पनि मुलुकको आर्थिक विकासको सम्बन्ध त्यस मुलुकको जनताको
मनोविज्ञान, संस्कृति, चेतनाको स्तर आदिसँग हुन्छ, रुपियाँ–पैसासँग हुँदैन। चीनको
गगनचुम्बी आर्थिक विकासको इतिहासले त्यही भन्छ। यति छोटो अवधिमा चीनले गरेको महान्
आर्थिक उपलब्धिले त्यही भन्छ।
विश्वराज अधिकारी
प्रतीक
दैनिकमा प्रकाशित Friday, October 4, 2019
No comments:
Post a Comment