Influence of BRICS Bank on World Economy-Article-135

ब्रिक्स बैंकको स्थापनाले विश्व अर्थराजनैतिमा पार्ने प्रभाव

केही दिन पहिले युक्रेनको दोन्यास्कमा मिसाइल प्रहार गरेर खसाइएको मलेशियन एयरलाइन्सको बोइंग ७७७ तथा जारिरहेको इजराइल र पेलेस्टाइन बीचको युद्धले समाचारहरुमा शिर्ष रुप लिरहेको परिप्रक्ष्यमा ब्राजिलको फोर्टलेजामा जुलाई १५, २०१४ भएको ब्रिक्स (BRICS- Brazil, Russ, Indian, China and South Africa) राष्ट्रहरुको छैठौ शिषर सम्मलेनले संचार जगतमा  जति चर्चा पाउनु पर्थ्यो त्यति पाउन सकेन।

हुन पनि इजराइल-पेलेस्टाइन द्वन्दले अहिले संसारको नै ध्यान अर्कर्षित गरेको छ। विश्वराजनीतिलाई गहिरो प्रभाव पार्न सक्ने क्षमता भएका नेताहरु यो समस्याको समाधान कसरी गर्ने भन्ने विषयमा गहिरिएर सोंचिरहेका छन्। इजाराइली र फिलिस्तिनीहरु बीच उत्पन्न भएको यो पछिल्लो नया कटुताले ठूलो हिंसाको रुप मात्र लिएको छैन, यी राष्ट्रहरु बीच उत्पन्न भएको यो पछिल्लो कटुताले मानवीय संकटको रुप लिन थालेको छ।  तेस्रो हप्तामा प्रवेश गर्न थालेको यो अति हिंसपूर्ण मतभेदमा सयौ नागरिकहरुको हत्या भइसकेको छ। अहिलेसम्ममा पैलेस्टिनीहरु तर्फ सामान्य नागरिकहरु समेत गरी ६१६ जनाको हत्या भइसकेको छ। यसरी मारिनेहरुमा लगभग १०० जना बालबलिकहरु रहेका छन्। यसै गरी इजराइलीहरु तर्फ पनि २७ सुरक्षाकर्मी र २ सामान्य नागरिक गरी २९ जनाको हत्या भइसकेको छ।  

यसै गरी युक्रेनका पृथकतावादीहरुको प्रभाव क्षेत्र मानिएको दोन्यास्कमा, गत जुलाई १७ (२०१४) मा आधुनिक हतियार प्रहार गरेर खसालिएको मलेशियन वायुसेवाको उडान नम्बर एम एच १७ मा यात्रा गरि रहेका सबै २९८ जना यात्रुहरु मारिएका थिए। उक्त दुर्घटनामा मारिनेहरु सबै केवल सामान्य यात्रुहरु थिए र ती एम्सटरड्मबाट क्वालालम्पुर तर्फ जाँदै थिए। सो मलेशियन विमानलाई कसले खसाल्यो भन्ने कुरा अहिलेसम्म पनि अज्ञात छ। उक्त बरबरतापूर्ण कार्यको अहिलेसम्म कसैले पनि जिम्मेबारी लिएको छैन।

माथि उल्लेख गरिएका दुई घटनाहरु अति नै संवेदनशील हुन र यिनले महत्व पाउनु पर्छ पनि किनभने दुर्घटनाग्रस्त त्यो विमानमा यात्रा गरि रहेका यात्रीहरु न त सैनिक नै थिए न त जुन पक्षले त्यो उडिरहेको विमानमा मिसाइल प्रहार गर्यो, त्यो पक्षको बिरोधी थिए। जसले जुन उद्देश्यले त्यो निन्दनीय कार्य गरेता पनि यो एक कायरतापूर्ण कार्य थियो। त्यो कायरतापूर्ण दुष्कार्यले निर्दोष नागरिकहरुको हत्या गरेको थियो।

हामी, अब ब्राजिलको फोर्टलेजामा भएको ब्रिक राष्ट्रहरुको शिषर सम्मेलन बारे छोटो चर्चा गरौ।

ब्राजिलको फोर्टलेजामा भएको ब्रिक राष्ट्रहरुको छैठौ शिषर सम्मेलनले पनि विश्व अर्थराजनीतिमा खास प्रभाव पार्ने चर्चा गरिंदैछ। उक्त शिषर सम्मेलनमा ब्रिक्स राष्ट्रका नेताहरुले १ खर्ब डलरको लगानीमा ब्रिक्स बैंक स्थापना गर्ने घोषण गरेका थिए। स्थापना गरिने उक्त बैंकमा ब्रिक्स राष्ट्रका पाँच सदस्यहरुले समान अनुपातमा रकम लगानी गर्ने र  बैंकको मुख्यालय संघाईमा राख्ने घोषणा गरिएको थियो। यसै गरी उक्त बैंकको पहिलो अध्यक्षता भारतले गर्ने भनी पनि उल्लेख गरिएको थियो। ब्राजिलका राष्ट्रपति डिल्मा रुसो, रुसी महासंघका राष्ट्रपति भ्लादमिर पुटिन, भारतका प्रधान मंत्री नरेन्द्र मोदी, चीनका राष्ट्रपति सि जिनपिंग र साउथ अफ्रिकाका राष्ट्रपति  जैकब जुमा सहभागी रहेको उक्त शिखर सम्मेलनमा सदस्य राष्ट्रहरुमा एक आपसमा आर्थिक सहयोग बढाउने र अन्य विकासशील राष्टहरुलाई सहायता पुर्याउने समझदारी भएको थियो। ब्रिक्स विकास बैंकको स्थापना गर्ने निर्यण भएको भनी ब्राजिलका राष्ट्रपति डिल्मा रुसोले शिषर सम्मेलनको दौरान घोषणा गरेकी थिइन।

समाचारहरुमा जनाइए अनुसार ब्रिक्स बैंक स्थापनाको प्रमुख उद्देश्य ब्रिक्स राष्ट्रहरु बीच एक आपसमा आर्थिक सहयोग अझै बढाउनु साथै विकासशील राष्ट्रहरुलाई, मुख्य गरी पूर्वाधारहरुमा लगानी गर्न, ऋण सहयोग उपलब्ध गराउनु हो।  ब्रिक्स राष्ट्रहरुले आर्थिक क्षेत्रमा मिलेर काम गर्न र अर्कालाई सहयोग गर्दे अगाडि बढ्न ब्रिक्स बैंकको स्थापना गरेको कुरा सतहमा देखिएता पनि सतह भित्र भने अनेक तथ्यहरु लुकेका छन्। सर्व प्रथम त ब्रिक्स राष्ट्रका सदस्यहरु आ-आफ्नो क्षेत्रको क्षेत्रीय महाशक्ति बन्ने सपना देखि रहेका छन। राष्ट्रपति पुटिन अति शक्तिसाली नेता हुन खोज्दै छन्। रुसलाई महाशक्ति राष्ट्र पार्न खोज्नुको साथै विश्वराजनीतिमा रुसको प्रभाव धेरै बढेर गएको छ, पूर्वको स्थितिमा आउँदैछ भनी प्रदर्शन गर्न खोजि रहेकाछन्। चीन आफूलाई विश्वको महाशक्ति तुल्याउन अनेक किसिमका तयारीहरु गरि रहेको छ। आफूले विश्व अर्थ व्यवस्थालाई प्रभाव पार्ने क्षमता राख्ने प्रदर्शित गरिरहेको  छ। भारत पनि यो दौडमा पछाडि छैन। भारत पनि आफूलाई केवल दक्षिण एशियाको महाशक्ति मान्न तयार छैन, भारत एशियाको महाशक्ति हुने सपना देखि रहेको छ। साथै विश्व अर्थ व्यवस्थामा आफ्नो प्रभाव ज्यादै बलियो पार्ने प्रयास भारतले गरि रहेको छ। ब्राजिल दक्षिण अमेरिकाको महाशक्ति हुन खोजि रहेको छ। विश्व अर्थ व्यवस्थामा आफ्नो उपस्थिति महत्वपूर्ण रहने प्रदर्शित गर्न खोज्दैछ। यी आकांक्षाहरु प्रतिबिम्बित गर्न नै यसै महिना ( July 2024) मा ब्राजिलले विश्व कप फुटबल (FIFA World Cup) को आयोजना आफ्नो देशमा गरेको थियो। यसै गरी विभिन्न समस्याहरुको बाबजुत पनि दक्षिण अफ्रिका आर्थिक प्रगतिको दिशा तर्फ लम्किंदैछ। दक्षिण अफ्रिका पनि अफ्रिकाको महाशक्ति हुने सपना देखिरहेको छ। अफ्रिकी राष्ट्रहरुको राजनीतिमा उसले बलियो प्रभाव पार्ने संकेत दिन खोजिरहेको छ। यस किसिमका विभिन्न सपना र उद्देश्यहरु बोकेका ब्रिक्स राष्ट्रहरुलाई एक आपसमा मिलेर कार्य गर्न एवं एउटै मंचमा उभिन उनीहरुका आफ्नै ती सपना र उद्देश्यहरुले प्रेरित गरेका हुन। आ-आफ्नो क्षेत्रमा महाशक्ति हुन खोज्ने यी राष्ट्रहरु अमेरिका र युरोपियन युनियनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न खोजि रहेका छन। साथै विश्व अर्थ व्यवस्थामा अमेरिका र युरोपियन युनियनको दबदबालाई कम पार्न खोजि रहेका छन्। यसै गरी विकासशील राष्ट्रहरुमा रहेको विश्व बैंक एवं अन्तरार्ष्ट्रिय मुद्राकोषको बढ्दो प्रभावलाई कम पारेर आफ्नो प्रभाव बढाउन खोजि रहेका छन। धनी राष्ट्रहरुले विश्व बैंक एवं अन्तरार्ष्ट्रिय मुद्राकोषको प्रयोग गरेर विश्व अर्थराजनीतिमा पार्ने प्रभावलाई साँघुरो पार्न खोज्दै छन्।

मुख्य गरी, आर्थिक प्रगति हासिल गर्न एउटै मंचमा उभिएर, स्वरमा स्वर मिलाएर काम गर्न ब्रिक्स राष्ट्रका सदस्यहरु सहमत भएको बाहिरबाट देखिएता पनि भित्री रुपमा भने यी राष्ट्रहरु बीच अति नै समुधुर सम्बन्ध रहेको देखिएको छैन। ब्रिक्स राष्ट्रहरुले एक अर्कालाई भित्री रुपमा प्रतिस्पर्धीको व्यवहार गर्छन्। यसै गरी यी राष्ट्रहरुमा फरक फरक किसिमका राजनैतिक व्यवस्थाहरु छन्। चीनको राजनीतिलाई कम्युनिज्मको डोरीले अहिले पनि धेरै तन्किन नदिने गरी बाँधेको छ भने रुसमा कम्युनिज्मको हैग ओभर अहिले पनि कामय नै छ। रुसको राजनीतिले पुटिनको महत्वाकांक्षाको वरिपरि नै चक्कर काटिरहेको छ। भारत, ब्राजिल र दक्षिण अफ्रिकामा लोक तन्त्र छ तर लोकतन्त्रका आ-आफ्नै किसिमका मौलिकताहरु छन्। भारतको लोकतन्त्र र न्याय प्रणालीमा गरिबहरुको अर्थपूर्ण पहुँच हुन सकेको छैन। ब्राजिल र दक्षिण अफ्रिकाको पनि आफ्नै किसिमका समस्याहरु छन्। यी समस्याहरुले गर्दा यी राष्ट्रहरुले आफ्नै किसिमका भिन्नताहरु बोकेका छन। र यी भिन्नताहरुले गर्दा यी राष्ट्रहरु बीच समन्वयात्मक किसिमले कार्य होला भनी आशा गर्न गार्हो देखिन्छ।

ब्रिक्स राष्ट्रहरुले आफ्नो आर्थिक हितहरुलाई मात्र महत्व दिएर राजनैतिक मत मतान्तरहरु बिर्सिने हो भने यी राष्ट्रहरु बीच एक अशल सहमति कायम हुन सक्छ र त्यो सहमतिले यी राष्ट्हरुलाई आर्थिक प्रगति हासिल गर्न सहयोग पुर्याउने छ पनि। तर यदि ब्रिक्स राष्ट्रहरु केवल आफ्नो महत्वकांक्षामा मात्र सीमित रहने हो भने ब्रिक्स बैंकको स्थापनाले यसका संस्थापकहरुको आर्थिक प्रगति उल्लेखनीय किसिमले होला भनी आशा भने गर्न सकिंदैन।  

विश्वराज अधिकारी

प्रतीक दैनिकमा प्रकाशित Friday, July 25, 2014