Thanksgiving: The Purchasing Day-Article-355

 थैङ्कसगिभिङ्ग अर्थात खरिद दिवस

संयुक्त राज्य अमेरिकामामा मनाइने चाड थैङ्कसगिभिङ्गको प्रमुख उद्देश्य आफ्नो जीवनमा आएका व्यक्तिहरूलाई धन्यवाद ज्ञापन गर्नु हो। यो भने थैङ्सगगिभको प्रमुख उद्देश्य हो। थैङ्सगिभिङ्गको लामो इतिहास पनि छ। तर यस चाडको दोस्रो अनि अति महत्वपूर्ण उद्देश्य भने राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई थप ऊर्जा प्रदान गर्नु हो। राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको गतिलाई थप गतिवान् तुल्याउनु हो। यसरी राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई थैङ्गसगिभिङ्गले दौडिन सहयोग गर्ने हुनाले संयुक्त राज्य अमेरिकमा थैङसगिभिङ्गको ठूलो आर्थिक महत्व छ। र यो कारणले गर्दा पनि यो चाडलाई अमेरिकाभरि जनस्तरमा उच्च प्राथमिकतासाथ मनाउने गरिन्छ। यो चाडको विशेषता के हो भने यो चाड क्रेता र बिक्रेता दुबै पक्षको लगि अति महत्वपूर्ण हुने गर्दछ।

थैङ्कसगिभिङ्ग कुने दिन मनाउनेबारे अमेरिकी संस्कृतिमा प्रष्ट रुपले तोकिएको पाइन्छ। प्रेत्यक नोभेम्बर महिनाको अन्तिम बिहिबार ङ्गसगिभिङ्ग मनाउने गरिन्छ। तरिख फरक पनि पर्न सक्छ। तर दिन भने जहिले पनि बिहिबार नै हुन्छ र प्रत्येक नोभेम्बर महिनाको अन्तिमा बिहिबार हुन्छ। यो वर्ष (सन् २०२१ मा) थैङ्गसगिभिङ्ग नोभेम्बर महिनाको अन्तिम बिहिबार २५ तारिखमा परेको थियो।

थैङ्गसगिभिङ्ग बिहिबारको दिन मनाउने गरिन्छ र लगत्तै त्यस दिनको भोलिपल्ट पर्ने शुक्रवारलाई ‘ब्लेक फ्राइड’ को रुपमा मनाउने गरिन्छ। ब्लेक फ्राइडेको दिन ठूलो मात्रामा खरिद हुन्छ। उपभोक्ताहरूले त्यस दिन आवश्यक्ताका भन्दा गरै आवश्यक्ताका वा विलासी एवं अर्ध विलासी वस्तुहरू (जस्तै लैपटप, सेलफोन, फर्निचर, गहना, आदि) ठूलो परिमाणमा खरिद गर्छन। अन्य दिनहरुमा आवश्यकताका वस्तुहरू (जस्तै पानी, खाद्य सामाग्री, लुगाफाटो, फलफूल, तरकारी, औषधि आदि) नियमत खरिद गरेता पनि त्यस दिन प्रमुख रुपमा गैर दैनिक आवश्यक्ताका वस्तुहरु खरिद गर्छन। र यस आशमा खरिद गर्छन कि त्यस दिन बिक्रेताहरूले भारि छुटका साथ वस्तुहरू बिक्रीका लागि अनेक प्रचार र खरिद उत्प्रेरणा सहित बजारमा ल्याएका हुन्छन। र त्यस्तो हुन्छ पनि। त्यस दिन बिक्रेताहरुले भारी छुटका साथ, सस्तो पारेर आफूसँग रहेका सामाग्रीहरु बिक्री गर्छन। त्यस दिन बिक्रेताहरूले आफूसँग रहेका सामाग्रीहरू मध्ये केही सीमित संख्यामा सामाग्रीहरू बजार मूल्य भन्दा ज्यादै कम पारेर बिक्री गर्छन। जस्तै १०० डलरको समाना ४० डलरमा पनि बिक्री गर्न सक्छन। बिक्रेताहरूले यति बढी सम्म मूल्य कम पारेर तर केही समीति संख्यामा वस्तुहरू बिक्री गर्ने हुनाले त्यस दिन क्रेताहरू आफूले खोजेको सामान पाइने पसल अगाडि बिहान ३-४ बजेदेखि नै लाईनमा बस्छन। र जो पहिले स्टोरमा समाना भएको ठाउँमा पुग्छ उसले त्यो सस्तो पारिएको सामान खरिद गर्न पाउँछ भन्ने आशामा घटौं खरिदकर्ताहरूको लाइनमा बस्छन। कतिपयले सस्तो मत्र होइन रहरले पनि त्यस दिन समान खरिद गर्छन र माथि भनिएझै खरिदका लागि रातभरि लाइनमा समेत बस्छन। रमाइलोका लागि पनि त्यस्तो गर्छन।

यसरी यो चाडले वा खरिद दिवस ( थैङ्गसगिभिङ्ग) ले उपभोक्ताहरूलाई मनोरंजना पनि दिने गर्दछ।

बिक्रेताहरूले पनि ठूलो प्रचार एवं तयारीका साथ थैङ्गसगिभिङ्गका दिन ठूलो परिमाणमा वस्तुहरू बिक्री गर्ने लक्ष्य राखेका हुन्छन। र बिक्री गर्न सफल हुन्छन पनि। कतिपय क्रेताहरूले आफूले खोजेको समाना सस्तोमा खरिद गर्नका लागि थैङ्गसगिभिङ्गको दिन महिनौ कुरेर बसेका समेत हुन्छन।

कुनै पनि राष्ट्रको अर्थ व्यवस्थालाई खरिदले कसरी महत्वपूर्ण प्रभाव पार्छ अब त्यसबारे चर्चा गरौ। ठूलो परिमाणमा गरिने खरिदले कसरी थप रोजगारी सृजना गर्छ र राष्ट्रिय बेरोजगारी कसरी कम पार्छ अब त्यसबारे चर्चा गरौ।

खरिद र राष्ट्रिय आर्थिक समृद्धि बिच नङ्ग र मासुको समबन्ध हुन्छ। कसरी? यदि उपभोक्ताहरूले खरिद नगर्ने हो र प्राप्त आय बचत गर्ने हो भने बजारमा थप सामानहरू बिक्री हुँदैन। अर्थात बजारमा केवल दैनिक आवश्यक्ताका वस्तुहरू मात्र बिक्री हुन्छन। जसले गर्दा रोजगारीका थप औसरहरू सृजना हुँदैनन। दैनिक आवश्यक्ताका लगायत अर्ध विलासी एवं विलासी वस्तुहरू उपभोक्ताहरूले ठूलो परिमाणमा (ऋण गरेर होइन आफूसङ्ग भएको बचतबाट) खरिद गरेमा थप उत्पादन हुन्छ। थप उत्पादन भएमा उत्पादन व्यवस्थामा थप ब्यक्तिहरु संलगन्न हुन्छन। थप ब्यक्तिहरूले  रोजागारी पाउँछन। बिक्री एवं वितरण व्यवस्थमा रहेका व्यक्तिहरू (बिक्रेता, सबारीचालक, व्यवस्थापक आदि) ले रोजगारी पाउँछन र यसरी चौतर्फी किसिमले रोजगारी सृजान भएर आम्दानी धेरै व्यक्तिहरुको हातमा पुग्छ र विभिन व्यक्तिहरुले आफ्नो परिवारको भरणपोषण सहज किसिमले गर्न सक्छन। खरिदको महत्व यस्तो भएको हुनाले नै अमेरिकी संघीय सरकारले राष्ट्र अर्थतन्त्रमा समस्या उत्पन्न भएको बेला राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई गति दिन आफ्नो जनता माझ पैसा बाँड्ने गर्दछ। र त्यसरी बाँडिएको पैसा प्राप्त गरेर उपभोक्ताहरूले समान खरिद गरुन भन्ने अपेक्षा गरेको हुन्छ। गएका वर्षहरू- सन् २०१९ र २०२० मा पनि अमरिकाको संघीय सरकारले आफ्ना जनतालाई राहत स्वरुप फिर्ता नगर्नु पर्ने गरी रकम उपलब्ध गराएको थियो। र त्यसरी उपलब्ध गराएका रकमाहरूले कोडिड १९ बाट कुप्रभावित भएको राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई केही त्राण दिएको थियो। राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा संकट उपत्पन्न भएको समया खरिद कार्यलाई प्रोत्साहन दिन अमेरिकी संघीय सरकारले जनतामाझ बेलाबेलामा पैसा बाँड्ने एउटा आर्थिक परम्परा नै छ। आर्थिक नीति नै छ। त्यसरी बाँडिने पैसाले अमेरिकी अर्थ व्यस्थालाई सकारात्मक प्रभाव पारेको देखिएको पनि छ।

दक्षिण एशियाका देशहरूमा भने सकेसम्म बचत गर्ने, आम्दानी राम्रो हुनेहरूले पनि सकेसम्म खर्च नगर्ने चलन छ। आफूले बरू जाडोमा कठ्याङ्ग्रिएर दु:ख सहने तर आफूसँग रहेको बचत छोरा, नातीको लागि सञ्चित गर्ने परम्परा छ। यो परम्पराले आउने पीढीलाई अल्छी त बनाउँछ नै, साथै राष्ट्रिय अर्थ तन्त्रलाई गति पनि दिंदैन। दक्षिण एशियाका नागरिकहरूले मात्र होइन, सरकारले पनि यो तथ्यलाई हृदयगम गरेको पाइँदैन। हुनेखाने व्यक्तिले पनि खर्च गर्दा उसलाई समाजले ‘फुटानी गर्छ’ भन्ने चलन छ। जबकि खरिद नै नगर्ने हो भने र सकेसम्म बचत गर्ने हो भने राष्ट्रिय अर्थतन्त्रले गति पाउँदैन। नेपालमा जमिन्दारी प्रथा हुँदा यो नै भएको थियो किनभने जमिन्दारहरू बढी भन्दा समान खरिद गर्नुको सट्टा बढी भन्दा बढी जग्गा खरिद गर्थ्ये। जतनताको हातमा कम आम्दानी हुने वातावरण सृजना गर्थ्ये। यो कारणले गर्दा पनि जमिन्दारी प्रथा भएको बेलमा गरिबी झन बढेर गएको थियो, खासगरी नेपाल र भारतमा।

खरिदको यस्तो महत्व भएको हुनाले नै थैङ्सगिभिङ्गको भोलपल्टको दिन, शुक्रबारलाई ‘ब्लेक फ्राइडे नाम दिएर त्यस दिन ठूलो परिमाणमा सामान खरिद बिक्री गर्ने गरिन्छ।

अहिले अमेरिकामा ‘इ कमर्स (eCommerce) ले ज्यादै महत्व पाएको वा भनौ ठूलो संख्यामा व्यक्तिहरूले अनलाई समानगहरू खरिद गर्न थालेको हुनाले ‘साइबर मन्डे’ पनि मनाउन थालिएको छ। थैङ्सगिभिङ्गको लगत्तै आउने सोमबारलाई ‘साइबर मन्डे’ भन्ने गरिन्छ। यस दिन पनि ठूलो परिमाणमा अन लाइन सामान गरिद बिक्री गरिन्छ। साइबर मन्डेका दिन पनि अनलाईन बिक्रेताहरूले ठूलो छुटका साथ, अनेका प्रचारकासाथ, अनेक उत्प्रेरणका साथ, वस्तुहरू बिक्री गर्ने व्यापक घोषणा गरेका हुन्छन। क्रेताहरूले पनि ठूलो परिमाणमा यस दिन समानहरू खरिद गर्छन। इबे, अमेजन जस्ता विशाल अनलाइन बिक्रेताहरूले ठूलो परिमाणमा बिक्री गर्छन।

बिक्रीलाई यति महत्व दिएर, बिक्रीलाई चाडको रुपमा मानेर, क्रेताहरूलाई समाजिक एवं सरकारी नीति अनुरुप खरिद गर्नका अति प्रेरित गरिएको सम्भव त अमेरिकामा नै होला। अर्थात अमेरिकमा खरिद कार्यलाई पनि खरिद उत्सबको रुपमा मनाउने गरिन्छ।

खरिद उत्सब अर्थात थैङ्सगिभिङ्गमा गरिने खरिद कार्य हेर्दा सामान्य देखिएता पनि यसले राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई ठूलो प्रभाव पार्दछ। हेर्दा समान्य देखिने तर प्रकृति अनुसार ठूलो महत्व राख्ने कार्यहरू गरेर नै अमेरिका विश्वमा नै एक नम्बर आर्थिक महाशक्ति हुन पुगेको सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ।

जसरी कुनै पनि सबारीको साधन (ट्रक, बस, रेल, हवाइ जहाज, पानीजहाज) लाई गति दिने कार्य इन्धनले दिन्छ त्यसैगरी राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई गति दिने कार्य खरिदले गर्छ। नेपाल जस्तो मुलुकमा जहाँ उच्च बेरोजगारी, जहाँ रोजगारीका लागि नागरिकहरू अर्को मुलकमा रहरले होइन बाध्यताले जानु पर्ने अवस्था छ त्यहाँ हातमा राम्रो आम्दानी हुनेहरुलो भोलिका दिनका लागि भनेर सञ्चिति गर्ने होइन, बढी भन्दा बढी खर्च गर्न आवश्यक छ।

नागरिकहरूले बढी भन्दा बढी खर्च गर्नका  लागि, नेपालको सन्दर्भमा एउटा सर्त भने छ। त्यो सर्त के हो भने नेपालमा नै अनेक किसिमका वस्तुहरू उत्पादन गर्नु पर्छ। नेपाली वस्तुहरू मात्र ठूलो परिमाणमा बिक्री हुने बाध्यत्मक अवस्था सृजना गर्नु पर्छ। तर यस्तो नगरेर अनेक राष्ट्रहरू (चीन, भारत) बाट ठूलो परिमाणमा सामानहरू आयात गर्ने हो र ती आयातित सामाग्रीहरू मात्र ठूलो परिमाणमा नेपालीहरूले खरिद गर्ने हो भने बालुबामा पानी खन्याएसरह हुनेछ। यस्तो स्थितिले, यस्तो खरिदले, नेपालको अर्थतन्त्रलाई उभोतिर होइन उधोतिर लाग्ने छ। नेपालको गरिबी अझै विस्तार हुनेछ।   

Bishwa Raj Adhikari

akoutilya@gmail.com

प्रतीक दैनिकमा प्रकाशित: Friday, December 10, 2021

https://eprateekdaily.com/2021/12/09/26927/