Interview With Neelam Karki Niharika on Yogmaya-A Novel

(विश्वदर्पण-ब्लगका लागि नीलम कार्की निहारिकासँग  विश्वराज अधिकारीद्वारा  लिइएको अन्तर्वाता प्रस्तुत छ। निहारिकाको कृति 'योगमाय' मा केन्द्रित भएर उक्त अन्तर्वाता लिइएको हो।)

निलम कार्की निहारिकासँग अन्तर्वाता

१.योगमाया कस्को र कस्तो कथा हो? छोटकरीमा।

-मुलत: योगमाया ब्यक्ति  कथा हो| उनिसंग जोडिएको समाज र समयको कथा हो|

२.योगमाया लेख्न के कुराले तपाइँलाई प्रेरित गर्यो? उपन्यास लेख्ने विषय वस्तु योगमायाको कथालाई नै किन रोज्नु भयो?

- मेरो गुरु दाहाल यज्ञ निधीले दिनु भएको अभिभारा थियो योगमाया लेखन| उत्तरदायित्व बहन गर्दै जाने क्रममा अध्ययन गर्दै जादा योगमाया बाचेको जीबन, उहाले समाज परिबर्तन को निम्ति उठाउनु आवाजले अझ प्रेरित गर्दै लग्यो|

३.उपन्यासमा ‘यकिन’, ‘नजरिया’, ‘सन्नाटा’ जस्ता शब्दहरूको प्रयोग भएको छ? तर योगमायाको कथा सयौं वर्ष पुरानो हो। किन यस्तो भएको होला? पेज १३४, १६०

- योगमाया लामो समय भारतमा बसेकी थिईन| त्यस कारण मैले यस्ता केहि  सब्द खोजेर प्रयोगमा लिएर आएकी| जिबन्त होस् भनि|

४.कतै कतै उपन्यासका पात्रहरू बीच कुरा हुँदा ती पात्रहरू बीचको कुराकानी स्वभाविक नलागेर उपान्यासकारले बोलेको जस्तो लाग्छ। त्यस्तो तपाइँलाई पनि लागेको छ?

-हुन् सक्छ| तर सके सम्म सर्जक हाबी नहु भनि प्रयास गरेकी हु| तर म चुकेको हुन् सक्छ|

५.कतै कतै घटना, परिस्थिति, परिवेश बयान गर्दा ती बयानहरू लामो लामो हुन गएको देखिन्छ। के तिनलाई लाम्रो पार्न आवश्यक थियो? पेज ५३८

- योगमाया लेखि रहदा उनि मात्र लेखिएर पूर्ण हुन् सक्दैन| अरुणमा समाधि लिने बाकि ६७ र जेल परेका पात्रहरु पनि महत्वपूर्ण हुन्| ति अनुयायी समेटिनु अति नै  जरुरि हुन्छ भन्ने लग्यो | हो , त्यो  समय समाजमा ,ति पात्र समेटिदा समग्रता आउँछ भन्ने लाग्यो|

६. बयान वा विवरण छोटो भएको भए किताबको मोटाइ पनि कम हुन्थ्यो। मोटाइ कम हुने बितिक्कै यसको मूल्य पनि कम हुन्थ्यो। मूल्य कम (अहिलेको मूल्य रू ५९५।-) भएको भए कमजोर आय हुने पाठकहरूले पनि सहजै किनेर पढ्न सक्थ्ये। पाठकहरूको यो भनाई तपाइँलाई सही हो जस्तो लाग्छ?

- मुल्य कम भए धेरैको पहुँच हुने कुरामा सत्यता छ| तर मैले समेट्न खोजेको कुरा कम पृष्टमा अबस्य आउन सक्ने थिएँन| अति पात्र जसले जिबन दिनु भयो उहाहरु अटनु हुने थिएँन, पुस्तकले मैले खोजे जस्तो पूर्णता पाउने थिएँन| त्यो दुख मेरो हृदयमा रही रहने थियो|

७. यस उपन्यासमा विभिन्न स्थानमा योगमायाले श्लोक बोलेक देखिन्छ। के ती श्लोक (कवित) हरू योगमाया-लिखित हुन वा उपन्यासकारका हुन? योगमायाका हुन भने ती कहाँबाट सङ्कलन गर्नु भयो?

-ति हजुर  बाणी हुन्| योगमाया कै हुन्| सर्ब उहाका अनुयायीले लिपी बद्द्द गर्नु भएको हो|

८.रत्नमान, टेकबहादुर, गोविन्द उपाध्याय, रत्नबहादुर, गन्जबहादुर, डम्बरबहादुर, सूर्यबहादुर, नीरकुमारी, यदुकुमारी  जस्ता अनेक नाम यस उपन्यासमा छन्। यी व्यक्तिहरू यथार्थ व्यक्तिहरू हुन वा तपाइँका कल्पनाका पात्रहरु हुन?

-सम्पर्ण पात्रहरु यथार्थ हो|

९.योगमाया निकै प्रगतिशील (जातपात, छुवाछुत नमान्ने) देखिएकी छन्। एक सय वर्ष पहिले कुनै व्यक्ति त्येती प्रगतिशील हुनु सम्भभ थियो? यदि उनी प्रगतिशील थिन भने त्यो कुराको पुष्टि कसरी गर्नु भयो? वा योगमाय प्रगतिशील होलिन भन्ने तपाइँलाई केवल लागेको मात्र हो?

- उहाका कदम| उहाले श्री ३ समक्ष् राख्नु भएको भिक्षा पत्र आफै बोल्छ|

१०. सासु-बोहारी, बोहारी-आमाजु, देउरानी-जेठानी नेपालका यस्ता सम्बन्ध हुन जुन यो आधुनिक युगमा पनि सुमधुर हुन सकेका छैन। तर यस उपन्यासमा योगमाय र उनकी भाइ-बोहारी (गंगा न्यौपाने) बीच अति नै घनिष्ठ सम्बन्ध रहेको दर्शाइएको छ। के त्यो सत्य हो वा तपाइँको अनुमान?

-यो सत्य हो| बुहारी  गंगाले योगदान अति उच्च छ| गंगा  र छोरी दुखुना  साथै समाधिमा पनि जानु भएको हो| बुहारी आमाजूको सम्बद्धको एक राम्रो उदाहरन  पनि हो|

११. कतिपय घटनाको मिति नै तोकेर लेख्नु भएको छ। के ती मितिहरू सत्य हुन? जस्तै गन्जबहादुरको मुत्यु आदि। पेज नम्बर ३१३।

- हो सत्य हो| पुर्ब लिखित मितिलाई उहाकै परिवारको सदस्य संग  क्रश चेक गरेर नै उल्लेख गरेकी हु|

१२. कतिपय पाठकहरूले योगमाया र केही व्यक्तिहरूले मात्र आत्म हत्या गरेको अनुमान गरेका छन। के साँच्चिकै त्यस दिन ६४ वा सो भन्दा बढी व्यक्तिहरूले आत्म हत्या गरेका हुन?

-जल समाधि थियो त्यो| बुझाई आफनो आफनो हो|

१३. तपाइँलाई कस्तो लाग्छ, योगमाया यथार्थ कथा हो वा लोक कथा?

-यथार्थ| सत्ताले मेटाउन खोज्दा पनि लोकले बचाई राखेको हुदा लोक कथा भन्न खोजिएको होला|

१४.योगमाया एक बिद्रोही स्वभावको वा लहडमा हिंड्ने व्यक्ति जस्तो लाग्दैन? उनमा एक असल नेतामा हुनु पर्ने गुणहरूको सर्वथा अभाव भए जस्तो लाग्दैन?

-जसको नेतृत्वमा भोजपुर बात् कथ्मदै सम्म श्री ३ समक्ष् माग राख्न मानिस ओईरो लागेका थिए, समाजमा बिकृति को बिरोधमा उत्रिएका थिएँ। जेल नेल भोग्न तयार थिए, ज्यान अर्पण गरेका थिए। उहाँमा कसरि - असल नेतामा हुनु पर्ने गुणको  अभाव भयो?

१५. त्यस बेला नेपालमा सकारात्मक परिवर्तनको शुरुवात भइसकेको थियो। तैपनि, केवल उनको (योगमायाको) कुरा राणा प्रमले नसुनिदिएको झोकमा आफू लगाएत अन्य थुप्रैलाई मृत्युको मुखमा पुर्याउने योगमायाको निर्णय सही थियो? योगमायाले अन्यलाई पनि आत्म हत्या गर्न उत्प्रेरित गरे जस्तो लाग्दैन?

-सुनिएको थिएँन| पटक पटक झुकाउने काम भएको थियो| समाज सासन उही थियो|

१६.‘योगमाया’ निलम कार्की निहारिकाको मात्र नभएर नेपालको नै एक उच्च बौद्धिक सम्पत्ति हो। यो एक अति नै महत्वपूर्ण र सर्वकालीन ऐतिहासिक उपन्यास हो। यस्तो भन्ने पाठकहरू थुप्रै छन। के तपाइँलाई यो कुरा हो जस्तो लाग्छ?

-नेपालका ईतिहासविद्हरुले समेत ऐतिहासिक उपन्यास लेख्नको ईतिहास यहा बाट सुरु हुनु पर्छ भनि कैयन तर्क समेत पेस गर्नु भएको छ| मैले लेखे अब यसको स्थान निर्धारणले मेरो होइन| अनि अब योगमाया उपन्यास मेरो मात्र होइन|

१७.यस उपन्यासमा वर्णित घटनाहरूको अध्यन गर्दा तपाइँले यो उपान्या लेख्न निकै अध्ययन र अनुसन्धान गर्नु भएको, विभिन्न स्थानहरूको भ्रमण पनि गर्नु भएको र परिश्रम पनि उत्तिकै गर्नु भएको जस्तो लाग्छ। त्यस्तो हो?

-हो निकै कठिन भयो | अहिले समझदा आफै लाई अचम्म पनि लाग्छ|

१८.तपाइँ एक सफल साहित्यकार हो। साहित्यमा आउने प्रेरणा कसरी पाउनु भयो?

-आमाबाट|

१९.लेखन क्षेत्रमा लागेका हरूलाई ‘योगमाया’ जस्तो अमरकृति लेख्न के गर्नु पर्छ भनी भन्नु परे के भन्नु हुन्छ?

-निकै मिहिनेत| लगन|

२०.तपाइँको कृति योगमायाले मदन पुरस्कार प्राप्त गर्यो। मदन पुरस्कारका लागि यो कृति रोज्नुको कारण के होला?

-त्यो त् निर्णयक ले जवाफ दिन सकने प्रश्न हो जस्तो लाग्यो|

२१.योगमाया मार्फत तपाइँ पाठकहरूलाई के सन्देश दिन चाहनु हुन्छ?

-त्यो समय परिस्थितिमा त योगमायाले समाज परिबर्तन को निम्ति कदम चलेकी थिईन| हामि ले त्यो नेतुत्व गर्न नसकेता पनि, घर परिवार र आफ्ना लागि मात्र भए पनि अत्यचार बिरुद्दमा पहली कदम उठाउ| ब्यक्तिले न्याय पाउदा, समाजले न्याय पाउछ|