Interview with Sarada Poudel-Interview-4

शारदा पौडेल

नेपाली साहित्यिक क्षेत्रमा शारदा पौडेल नया नाम होइन। केवल चार पाँच वर्ष पहिले लेखन आरम्भ गर्नु भएको पौडेल छोटो समयमा नै चर्चित हुन सफल हुनु भएको छ। कथा, लघुकथा, गजल, मुक्तक गरी हेरक विधामा उहाँका श्रृजनाहरू प्रकाशित भएको देखिन्छ। र स्तरीय पनि छन्।

वहुमुखी प्रतिभाकी धनी पौडेलका रचनाहरूमा युग बोलेको हुन्छ। नागरिकहरूले निर्वाह गर्नु पर्ने सामाजिक दायित्वबारे पनि ती रचनाहरूले आवाज उठाएको पाइन्छ। पौडेलका रचनाहरूले लोभ, लालच, कपट, प्रपञ्ज त्यागेर एक इमान्दार नागरिक हुन उत्प्रेरित गर्छन। पशुहरूले गर्ने सम्पूर्ण क्रियाकलाप केवल आफ्नो पेट भर्न र बाँच्न रहेको हुन्छ तर मान्छेले त्यस्तो गर्दैन। एक विवेकशील मान्छेले केवल आफ्नो पेट भर्ने कार्य मात्र गर्दैन साथै, सम्पूर्ण समाजको पेट कसरी भर्ने भनी सोंच्छ र पेट भर्ने कार्य गर्छ पनि। पौडेलका रचनाहरूले मान्छेलाई केवल मान्छे होइन एक अशल मान्छे हुन आह्वान गर्छन, उत्प्रेरित गर्छन।

श्रीमद् भगवद् गीतमा उल्लेख भए अनुसार- ज्ञानीहरू रात्रीको समयमा सुत्दैनन, जागा बस्छन। र दिनको समयमा सुत्ने गर्छन। उनीहरूले त्यस्तो किन गर्छन भने रात्रीको समयमा अध्यारो हुन्छ, अज्ञानीहरू सुतेका हुन्छन र सुतेको एवं अध्यारो अवस्थमा अज्ञानीहरूको कुनै किसिमको कुभलो हुन सक्छ किन भने रात्रीको समयमा अँध्यारो भएर केही पनि स्पष्ट नदेखिने हुन्छ। सबै मस्तसँग सुतेका हुन्छन पनि। त्यसकारण रात्रीको समयमा अज्ञानीहरूको रक्षा गर्न ज्ञानीहरू जागा बस्ने गर्छन। तर दिनको समयमा उज्यालो हुने र अज्ञानीहरू जागा रहने हुँदा उनीहरूले आफ्नो रक्षा स्वयंले गर्न सक्ने हुनाले यस्तो स्थितिमा ज्ञानीहरू ढुक्क भएर सुत्छन।  पौडेल रात्रीको समयमा जागा रहेन मा पर्नु हुन्छ। उहाँका रचनाहरूले त्यसै भन्छन।

प्रस्तुत छ पौडेलका एक रचना:

हिँडियो परदेश त्यो चिसो चुलो बल्छ कि भनेर
दैनिक व्यबहार सजिलो सँग चल्छ कि भनेर

स्थिर शासन छ‌ैन देशमा अनि बेरोजगार धेरै छन्
व्यर्थै भो सोच्नु देश विकास गर्ने दल छ कि भनेर

अाजकल चिन्ता पेटको भन्दा देशको धेरै भो
त्यो ठाडो शिर स्वाभिमान हाम्रो ढल्छ कि भनेर

हुन्थ्यो केही ढुक्क सिमाना भरि काँडे तार लगाए
त्यो हाम्रो जङ्गे पिल्लरलाई उसले छल्छ कि भनेर ।।।

हाल स्पेनको मेड्रिड बसेर आप्रवासी जीवन बिताइ रहनु भएको पौडेल परदेशमा रहेर पनि सार्थक साहित्य सृजनामा निरन्तर क्रियाशील हुनु हुन्छ। प्रस्तुत छ ‘विश्वदर्पण’ का लागि विश्वराज अधिकारीले लिएको उहाँसँगको अन्तरवार्ता।   

१ साहित्य लेखनमा कसरी र किन लाग्नु भयो?

मैले सानै उमेरदेखि कविता र गीतमा कलम चलाएकी थिएँ। सायद त्यतिखेर साहित्यको अर्थ पनि  थाहा थिएन। जब साहित्य चिनेँ त्यतिबेला साहित्य प्रति सोच्ने समय नै थिएन।  लेखेँ भनेपनि  संरक्षण गर्नुपर्छ भन्ने भावनाको विकास नै भएन। त्यसैले मन बुझाउन लेख्थेँ। एकपटक पढ्थेँ र च्यातेर फालिदिन्थेँ।

       जब वैदेशिक रोजगारमा आएँ । तब आफ्नो घरपरिवार  र देशको माटोले पोल्न थाल्यो। त्यही पोलाइलाई शितलता प्रदान गर्नको लागि फाट्टफुट्ट लेख्थेँ र पनि 2015 मार्च देखि निरन्तर रुपमा लेख्न थालेकी हुँ।

२ साहित्य लेखनका लागि विषयवस्तु कहाँबाट प्राप्त एवं छनौट गर्नु हुन्छ?

मानिस सामाजिक प्राणी भएकाले समाजबाट नै विषयवस्तुको छनोट गर्ने हो । 

मैले लेख्नका लागि प्राय विषयवस्तुहरु समाजबाट नै लिन्छु। समाजमा यथेष्ट विषयवस्तु देख्छु। ती विषयबस्तुलाई टपक्क टिपेर सुन्दर र सरल भाषाशैलीमा उतार्छु र पाठक सामु पुर्‍याउने कोशिस गर्छु।

      मानिस सामाजिक प्राणी हो तापनि त्यहाँ भित्र पसेर हेर्नू भयो भने हरेकका असामाजिक कृयाकलापलाई सुन्दर शैलीमा उतातेर पनि समाजलाई एउटा उपयुक्त  सन्देश दिन सकिन्छ। सन्देश दिनका लागि र विषयवस्तु चयन गर्नका लागि हामी हाम्रो परिवेश र हाम्रो समाज नै मैले उपयुक्त मान्दछु।

३ गजल,मुक्तक देखि कथा, लघुकथासम्म लेख्ने गर्नु हुन्छ। मन परेको क्षेत्र भने कुन हो? कुनै कृति प्रकाशन गर्ने योजना छ?

यो मेरा लागि बडो जटिल प्रश्न सोध्नु भयो। मलाई सबैको माया लाग्छ। सबैलाई सँगसँगै लिएर जान मन छ। तर पनि अहिले आएर मैले धेरै कलम चाहिँ मुक्तक र लघुकथामा चलाएकी छु। गजल कविता र कथा पनि उत्तिकै लेख्न मन लाग्छ नै।

           प्रकाशन गर्ने हिसाबमा भन्ने हो भने त हरेक विधालाई पुस्तकको आकारमा ढाल्न सक्ने रचनाहरु छन्। हजुर ,अहिले लघु कथा संग्रह निकाल्ने सोचमा छु। लेखन क्षेत्रमा पछि मात्र  लेख्न थालेको विधा हो लघुकथा। अहिले त्यसैलाई नै अगाडि प्रकाशन गर्दैछु। लघुकथा प्रकाशन भए लगत्तै मुक्तक प्रकाशन गर्ने सोच बनाएकी छु।

    

४. नेपालमा सामान्य र प्रगतिशील साहित्य भनेर विभाजित छ। यो विभाजन तपाइँको विचारमा उपयुक्त छ? छ भने तपाइँ कुन पक्षमा आफूलाई देख्नुहुन्छ?

माक्र्सवादले  साहित्यलाई समाजको उपज मान्दछ। त्यसले सामाजिक यथार्थको अभिव्यक्तिलाई जोड दिन्छ। त्यसले व्यक्तिको आनन्दलाई भन्दा समाजको भौतिक विकासलाई बढी महत्व दिन्छ। माक्र्सवादी सिद्धान्तमा यसलाई नै प्रगतिशील साहित्य भनिन्छ। योभन्दा इतर रचना गरिएको साहित्यलाई सामान्य भन्ने गरिन्छ। सामान्य साहित्य आमजनतासँग सम्बन्धित हुन्छ भने प्रगतिशील साहित्य चाहिँ समाजमा रहेको पिछडिएको वर्गसँग सम्बन्धित साहित्यलाई प्राथमिकता दिएर लेखिन्छ। त्यसैले सामान्य र प्रगतिशील भनेर साहित्यमा भेद गर्नु  मलाई त्यति उचित जस्तो लाग्दैन।  राजनीतिक रुपमा पञ्चायती व्यवस्था विद्यमान रहेको समयमा सामान्य र प्रगतिशील भनेर साहित्यमा भेद थियो। त्यो भेद २०४६ को परिवर्तनपछि पनि कायम थियो। अझ भनौं तत्कालीन नेकपा माओवादीले द्वन्द चर्काएको समयमा यो भेदले शिखर चुमेको थियो। तर पछिल्लो समयमा तपाईंहरु हेर्नुहोस्, अब साहित्यमा त्यो भेद घट्दै गएको छ।  प्रगतिशील  साहित्यकार भनिने कुरा व्यक्तिमा मात्र सीमित हुँदै गएको छ। म साहित्यमा प्रगतिशील साहित्यकारका रुपमा परिचित हुनका लागि साहित्यको सिर्जना गर्दिनँ। यद्यपि मेरा लेखनका पात्रहरु समाजका अपहेलित पात्र हुन्। तिनीहरुले पनि स्वतन्त्रता र अधिकारहरु पाउनुपर्छ भन्नका लागि म साहित्यको सिर्जना गर्छु। म सामान्य र प्रगतिशील भनेर साहित्यको कोटीचाहिँ छुट्याउँदिन।

५ कथा, कविता, उपन्यास लेखनका केही मानकहरू हुन्छन भनी विश्वास गर्नेहरू पनि छन्। यी मानकहरू हुनुपर्छ भन्ने पक्षमा तपाइँ हुनु हुन्छ?

अहिलेको नेपालको साहित्यिक बजारलाई हेर्नुभयो भने हाम्रो बजारमा कथा, कविता उपन्यास लेखनमा मानकहरु कि त घिटीघिटी अवस्थामा छन् कि त मृतप्रायः भइसकेका छन्। हो, कथा, कविता, उपन्यास लेखनका केही मानकहरु अवश्य हुनुपर्छ। अहिले त बजारमा उपलब्ध साहित्यलाई हेर्ने हो  भने  अलमलिनुपर्छ। कसैको मनोवाद हो कि त्यो उपन्यास हो? कसैको मनको तर्कना हो कि त्यो कविता हो?  त्यसलाई खुट्टयाउन नै गाह्रो पर्छ। अझ पछिल्लो समयमा ठूलाठूला घरका बार्दली या कौसीहरुमा घोस्ट राइटरको सहयोगमा साहित्य रचना गर्ने, महँगो पेपरमा छपाउने, आकर्षक कभर राख्ने र रौनकताका साथ पुस्तक विमोचन गर्ने अनि एउटा साहित्यकारले अर्को साहित्यकारको  सिर्जना जस्तोसुकै होस् ‘राम्रो’ भनिदिने। र अर्को साहित्यकारले त्यो साहित्यकारको रचनाको त्यसै  तारिफ गरिदिने पर्म संस्कृतिको विकास हुन थालेको छ। जसले साहित्यमा मानकलाई पन्छाउने काम गरेको छ। हो कविता केलाई भन्ने, उपन्यास कस्तो हुनुपर्ने वा कविता केलाई मान्ने यसको मानक हुनैपर्छ भन्ने  मलाई लाग्छ।

६ नेपालमा पढ्ने परिपाटि ज्यादै कम छ। पठन संस्कृतिको विकास गर्न के गर्नु पर्छ होला?

हजुर , नेपालमा साहित्य सम्बन्धि पुस्तकहरु किनेर पढ्ने परिपाटी ज्यादै कम छ। यदी कुनै साहित्यकारले पुस्तक प्रकाशन गर्नु भयो भनेपनि  सित्तैमा दिनुपर्ने स्थिति छ। त्यसरी नै पुस्तक वितरण गरेपनि कमै मात्र  पाठकहरुले पढ्नुहुन्छ। पढ्ने पाठकले पनि  त्यहाँ भित्र भएका कमीकमजोरी ओल्याएर सुझाब दिने प्रचलन त छँदै छैन भने पनि हुन्छ।

        अहिले नेपालमा  लेखकहरुको बाढी लागे पनि  स्तरीय साहित्यकारहरुको संख्या भने कम छ।  सायद साहित्यमा मानक नराखिएकोले हो कि कमसल खालका साहित्य सिर्जना भएका छन्। तपाईं हेर्नुस् सामाजिक–सांस्कृतिक यथार्थवादी पीडामा आधारित भएर लेखिएका साहित्यका पाठक नेपालमा छन्, हुँदै नभएका होइनन्। पठन संस्कृति बढाउनका लागि त साहित्य पनि त्यस्तै खालको सिर्जना गर्नुपर्ने हुन्छ भन्ने चाहिँ मेरो धारणा छ।

७ नेपालको साहित्यिक बजारलाई लाभदायी तुल्याउन के गर्नुपर्छ होला?

 नेपालको साहित्यिक बजारलाई लाभदायी तुल्याउने कुरा गर्नुभयो, अब यो साहित्यिक बजारबाट कसले लाभ लिने  भन्नका लागि यो प्रश्न गरिएको हुनसक्छ। जस्तो साहित्य सिर्जना गरेर भए पनि प्रकाशकले लाभ लिउन् भनिएको हो वा स्तरीय साहित्य बजारमा आओस् र धेरैभन्दा धेरै पाठकले त्यसको लाभ लिउन् भन्न खोजिएको हो, यो प्रश्न मैले त्यति बुझ्न सकिनँ, तर म नेपालको साहित्यिक बजारलाई लाभदायी बनाउनका लागि यथार्थवादी र आदर्शसोन्मुखी साहित्य सिर्जना गरियो भने साहित्यिक बजार लाभदायी हुन्छ भन्ने पक्षमा छु। 

८ नेपाली साहित्यको क्षेत्रमा के कस्ता कमजोरीहरू छन?

अहिलेको परिप्रेक्ष्यमा नेपाली साहित्यमा थुप्रै कमीकमजोरीहरु छन्। उत्कृष्ट रचना तथा लेखहरु प्रति कतिपय साहित्यकारको ध्यान गएको देखिँदैन। उहाँहरुको ध्यान भनेको केही लेख्ने पुस्तक प्रकाशन गर्ने र साहित्यकार हुँ भनेर चिनिने मात्र छ। यसरी प्रकाशन गरिएका लेख तथा रचनाहरुले साहित्यलाई कमजोर तुल्याएका छन्।

   अर्को कुरा पुस्तक प्रकाशन गर्नु भन्दा पहिला सम्पादन गरिसकेपछि  पुस्तक प्रकाशित हुनु पुर्व नै त्यो पुस्तकमाथि विचार विमर्श गर्ने परिपाटी हाम्रो देशमा छँदैछैन। यस्तो परिपाटी नहुनु पनि साहित्य क्षेत्रको कमजोरी हो। पुस्तक प्रकाशन पछि बल्ल समालोचक र आलोचकहरुले केही खण्डन गरेर मात्रै साहित्यको विकास हुँदैन यसरी पुस्तक प्रकाशन पछि कितावका बारेमा टीका टिप्पणी आउनु भनेको महत्त्वपूर्ण  कमजोरी मान्दछु।

   

९ नेपाली साहित्यिक क्षेत्रको सन्दर्भमा, कुनै पुरस्कार वा सम्मान पाउनु भनेको उत्कृष्ट रचनाको सृजनाकर्ता हुनु हो?

हजुर , उत्कृष्ट रचनाको सृजनाकर्ता हुनु पर्ने हो। तर नेपालको अहिलेको सन्दर्भमा यो कुरा कत्ति पनि मेल खाँदैन। पद, पैसा र सञ्चारमाध्यमले साथ दिने व्यक्तिहरुले जस्तो साहित्य सिर्जना गरे पनि सम्मान, पुरस्कार, दोसल्ला या माला लगाउने चलन छ।  र साहित्यकार प्रति भए–नभएको वर्णन गरिदिने चलन छ। साहित्यमा विद्यमान यो प्रवृत्तिले उत्कृष्ट रचनाकारलाई पछि पारिदिएको छ र शक्तिलाई अगाडि ल्याइदिएको छ।

                                     सारदा पौडेल